بغض معلم قرآن/ اشاراتی از قرآن برای خبرنگاران
گروه جامعه ــ حجت‌الاسلام‌والمسلمین قرائتی در نشست صمیمی با اصحاب رسانه بیان کرد: گاهی اوقات، بغضم می‌گیرد، چرا که گمان می‌کنم مثل اصحاب کهف به خواب رفته‌ایم و معارف قرآن را به خوبی برای مردم بیان نمی‌کنیم. ای کاش چنین جلساتی را چهل سال قبل برای خبرنگاران و فعالان رسانه‌ای کشورمان برگزار می‌کردم.
به گزارش ایکنا؛ نشست «رسالت خبرنگاران در قرآن»، سه‌شنبه، 18 دی‌ماه، با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین محسن قرائتی و با حضور اصحاب رسانه، مدیران روابط عمومی و فعالان مجازی در سالن ابن‌سینای دانشکده علوم پزشکی تهران برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین قرائتی در این نشست با بیان اینکه در بیان معارف قرآن کریم و بهره‌گیری از آیات الهی توجه لازم وجود ندارد، اظهار کرد: گاهی اوقات، بغضم می‌گیرد چراکه گمان می‌کنم چهل سال است مثل اصحاب کهف به خواب رفته‌ایم و معارف قرآن را به خوبی برای مردم بیان نمی‌کنیم. ای کاش چنین جلساتی را چهل سال قبل برای خبرنگاران و فعالان رسانه‌ای کشورمان برگزار می‌کردم.
خبر و خبرنگاری از زاویه دیگر
این مفسر قرآن کریم با بیان اشارات قرآنی درباره خبر و خبرنگاری اظهار کرد: قرآن کریم به کج‌روی قلم حساسیت دارد و در یک آیه، سه مرتبه به کسانی که برای پول و منفعت چیزهایی می‌نویسند، هشدار می‌دهد: «فَوَيْلٌ لِلَّذِينَ يَكْتُبُونَ الْكِتَابَ بِأَيْدِيهِمْ ثُمَّ يَقُولُونَ هَذَا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ لِيَشْتَرُوا بِهِ ثَمَنًا قَلِيلًا فَوَيْلٌ لَهُمْ مِمَّا كَتَبَتْ أَيْدِيهِمْ وَوَيْلٌ لَهُمْ مِمَّا يَكْسِبُونَ(79، بقرة): وای به کسانی که چیزی بنویسند و آن را برای منفعت به خدا نسبت دهند». این یعنی خبرنگار هرگز نباید به بهانه اینکه پولی به دست آورد، چیزی را جابه‌جا کند.
وی افزود: خداوند در آیه 111 سوره یوسف می‌فرماید: «مَا كَانَ حَدِيثًا يُفْتَرَى»، یعنی خبر باید حقیقت داشته باشد و به جای اینکه مبتنی بر بافته‌ها شود، مبتنی بر یافته‌ها باشد». آیه «إِنَّ هَذَا لَهُوَالْقَصَصُ‌الْحَقُّ»(آل عمران، 62) نیز مؤید این معناست. همچنین آیه 22 سوره نمل بیان می‌دارد: «فَقَالَ أَحَطْتُ بِمَا لَمْ تُحِطْ بِهِ وَجِئْتُكَ مِنْ سَبَإٍ بِنَبَإٍ يَقِينٍ»، هدهد با اینکه پرنده کوچکی بود اما حرف مهمی زد. او گفت به سرزمین سبأ رفتم تا در مورد خبر یقین کسب کنم. این یعنی خبر باید یقینی باشد و نمی‌شود از روی تحلیل، مطلبی را در قالب خبر منتشر کرد.
حجت‌الاسلام والمسلمین قرائتی در ادامه گفت: آیه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ جَاءَكُمْ فَاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَيَّنُوا»(حجرات، 6) به ما می‌آموزد که اگر شخص فاسقی خبری آورد، سریع باور نکنیم و بررسی کنیم. خبرنگاران باید توجه کنند که خبر را از چه منبعی تهیه می‌کنند و کسانی هم که مخاطب هستند باید توجه کنند که سایت مورد مطالعه آن‌ها عادل است یا فاسق؟ فکر می‌کنم شرایط امروز به گونه‌ای است که حتی درباره اخبار سایت‌های عادل هم باید بررسی انجام شود.
مؤلف تفسیر نور یادآور شد: آیه «وَإِذَا جَاءَهُمْ أَمْرٌ مِنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذَاعُوا بِهِ وَلَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَإِلَى أُولِي الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنْبِطُونَهُ مِنْهُمْ»(نساء، 83) به ما می‌آموزد که بعضی اخبار نیاز به استنباط هم دارند و برای این امر باید به اهل استنباط و متخصص رجوع کرد تا حق و باطل بودن خبر را مشخص کند. قرآن کریم فقط یک بار راجع به استنباط صحبت می‌کند و آن هم در زمینه اخبار است.
رئیس ستاد اقامه نماز کشور با اشاره به آیه «وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ»(مؤمنون، 3) تصریح کرد: خبر باید مفید باشد، چرا که قرآن کریم در این آیه ما را از سخن و کار بیهوده و اضافی برحذر می‌دارد. بسیاری از دستگاه‌های اجرایی کارهای موازی انجام می‌دهند و بسیاری از سخنرانان کشورمان صحبت‌های مشابه و مترادفی را بیان می‌کنند. در بسیاری از سازمان‌ها سمت‌های الکی تعریف می‌شود، مثلاً یک نفر قائم‌مقام است و یک نفر دیگر جانشین! یا اینکه هم بانک مرکزی آمار می‌دهد و هم مرکز آمار. این به چه دلیل است؟
وی افزود: بعضی اخبار را باید به سرعت انتشار دارد و تأخیر در بیان آن ممکن است خسارات جبران‌ناپذیری داشته باشد. زمانی که فرعون شورای نظامی تشکیل داد و تصمیم گرفت که موسی(ع) را به قتل برساند، شخصی به سرعت خود را به موسی(ع) رساند و این خبر را به ایشان ابلاغ کرد. قرآن کریم در آیه «وَجَاءَ مِنْ أَقْصَى الْمَدِينَةِ رَجُلٌ يَسْعَى»(یس، 20) به این داستان اشاره می‌کند.
این مفسر قرآن کریم یادآوری کرد: هر خبری را نباید به هر کسی گفت، مثلاً آیه «قَالَ يَا بُنَيَّ لَا تَقْصُصْ رُؤْيَاكَ عَلَى إِخْوَتِكَ فَيَكِيدُوا لَكَ كَيْدًا إِنَّ الشَّيْطَانَ لِلْإِنْسَانِ عَدُوٌّ مُبِينٌ»(یوسف،5) بیان می‌دارد که حضرت یعقوب(ع) به فرزندش حضرت یوسف(ع) توصیه کرد که رؤیای صادقه‌اش را برای برادارنش تعریف نکند. همچنین آیه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَسْأَلُوا عَنْ أَشْيَاءَ إِنْ تُبْدَ لَكُمْ تَسُؤْكُمْ»(مائده، 101) به ما می‌آموزد که هر خبری را نباید منتشر کرد چراکه آشکارشدن آن روزگار مردم را سیاه می‌کند. مثلاً اگر سیلوی گندم‌ها هشت روز بعد خالی می‌شود، خبرنگار حق ندارد به مردم اعلام کند که سیلوی گندم‌ها خالی می‌شود، بلکه باید مسئولان پیگیری کنند تا راه حلی پیدا کنند و سیلو پر شود.
پرهیز خبرنگاران از توهین و تمسخر در گزارش‌‌ها و اخبار
حجت‌الاسلام‌والمسلمین قرائتی، خبرنگاران را از توهین و مسخره کردن در گزارش‌‌ها و اخبار برحذر داشت و گفت: قرآن کریم در آیه «وَلَا تَسُبُّوا الَّذِينَ يَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ فَيَسُبُّوا اللَّهَ عَدْوًا بِغَيْرِ عِلْمٍ»(انعام، 108) به ما می‌گوید که حتی حق نداریم به بت‌ها و مظاهر شرک فحش بدهیم، چون در این صورت، مشرکان نیز از روی ناآگاهی به خداوند متعال فحش خواهند داد. آیه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَوْمٌ مِنْ قَوْمٍ عَسَى أَنْ يَكُونُوا خَيْرًا مِنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِنْ نِسَاءٍ عَسَى أَنْ يَكُنَّ خَيْرًا مِنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنْفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ»(حجرات، 11) نیز به صراحت مسلمانان را از مسخره‌کردن یکدیگر و اسم‌گذاشتن بر روی هم باز می‌دارد.
این استاد تفسیر قرآن به حکایتی در راستای مفهوم این آیه اشاره و اظهار کرد: نقل است که یکی از اولیای خدا، کرمی را در خاک مشاهده کرد که با رنج زیاد غذایی را حمل می‌کند. این شخص با دیده تحقیر به این کرم خاکی نگریسته بود. لذا به محضر خداوند عرض کرد که خدایا اگر این موجود خلق نمی‌شد چه چیز از جهان کم می‌شد؟! پاسخ آمد که این کرم خاکی چند بار این سؤال را راجع به خودت از ما پرسیده است!
حجت‌الاسلام‌والمسلمین قرائتی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: همچنین آیه «وَمِنْهُمْ مَنْ يَلْمِزُكَ فِي الصَّدَقَاتِ فَإِنْ أُعْطُوا مِنْهَا رَضُوا وَإِنْ لَمْ يُعْطَوْا مِنْهَا إِذَا هُمْ يَسْخَطُونَ»(توبة، 58) مسلمانان را در مورد مسخره کردن انذار می‌دهد، به خصوص اینکه بعضی‌ها به علت غرض‌ورزی مسائلی را مسخره می‌کنند، در حالی که واقعاً دغدغه آن را ندارند و می‌دانند حقیقت چیست. یک نمونه از این رفتارها، رفتار منافقانی بود که به پیامبر(ص) طعنه می‌زدند و به ایشان می‌گفتند صدقات را کجا خرج می‌کنی؟ در حالی که از روی غرض‌ورزی منظورشان این بود که به آن‌ها عطا شود.
وی افزود: آیه 60 سوره احزاب نیز می‌فرماید: «لَئِنْ لَمْ يَنْتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِي الْمَدِينَةِ لَنُغْرِيَنَّكَ بِهِمْ ثُمَّ لَا يُجَاوِرُونَكَ فِيهَا إِلَّا قَلِيلًا»، یعنی بعضی از منافقان هستند که به علت مریض بودن قلوبشان در دل‌های مردم زلزله ایجاد می‌کنند. یعنی از روی غرض‌ورزی و برای تضعیف جامعه اسلامی، اخباری را منتشر می‌کنند که مردم را به دلهره‌های بزرگ می‌اندازد. سپس می‌فرماید: «مَلْعُونِينَ أَيْنَمَا ثُقِفُوا أُخِذُوا وَقُتِّلُوا تَقْتِيلًا»(احزاب، 61) طبق این دو آیه، در مورد این افراد پنج اقدام به ترتیب باید انجام شود؛ ابتدا اینکه پیامبر(ص) بر آن‌ها مسلط شود و آنان را از شهر بیرون کند. سپس این افراد که مورد لعنت الهی هستند اگر به کار خود ادامه دادند، هر جا باشند دستگیر شوند و به شکل عبرت‌انگیزی کشته شوند. این مسئله هم که عرض شد فقط منحصر به اسلام نیست، بلکه در همه جوامع و ادیان الهی در مورد کسانی که در دل جامعه، دلهره‌های بزرگ ایجاد کنند، چنین برخوردهایی انجام می‌شود.
دین را باید از وحی آموخت نه از شاعر و مداح
حجت‌الاسلام‌والمسلمین قرائتی در ادامه این نشست به خبرنگاران و اصحاب رسانه توصیه کرد که در کار خود نظرات و خبرهای شخصیت‌های معروف را بدون بررسی و آگاهی تصدیق نکنند و خود به تعقل بپردازند.
این مفسر قرآن کریم گفت: خداوند در آیه «وَإِذَا قِيلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا مَا أَنْزَلَ اللَّهُ قَالُوا بَلْ نَتَّبِعُ مَا وَجَدْنَا عَلَيْهِ آبَاءَنَا»(لقمان، 21) و آیه «وَقَالُوا رَبَّنَا إِنَّا أَطَعْنَا سَادَتَنَا وَكُبَرَاءَنَا فَأَضَلُّونَا السَّبِيلَا»(احزاب، 67) بیان می‌دارد که تبعیت از پدران و اجداد، دانه‌درشت‌ها و شخصیت‌های معروف جامعه حقانیت نمی‌آورد و ملاک باید تبعیت از وحی باشد.
وی تصریح کرد: نمی‌شود دین را از شاعر و مداح و خبرنگار آموخت بلکه باید بر مدار قرآن کریم و معصومان(ع)، که قرآن را تبیین کرده‌اند، حرکت کنیم.
تیتری که دلهره بیافریند با قمه‌زنی فرقی ندارد!
حجت‌الاسلام‌والمسلمین قرائتی با اشاره به آیه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَقُولُوا رَاعِنَا وَقُولُوا انْظُرْنَا وَاسْمَعُوا»(بقرة، 104) گفت: در زمان پیامبر(ص) گاهی کسانی که پای منبر ایشان بودند، می‌گفتند: «راعنا» یعنی آرام‌تر بگو و ما را هم دریاب. این عبارت به دفعات تکرار می‌شد و بعضی یهودیان مسخره کردند، چرا که «راعنا» یک معنای دیگر از ریشه «رَعَنَ» هم داشت که طبق آن معنای «راعنا» می‌شد: خرمان کن! یا به عبارتی ما را احمق کن! لذا این آیه قرآن کریم نازل شد و به مسلمانان دستور داد دیگر از این عبارت استفاده نکنند، بلکه به جایش بگویند: «انظرنا»، یعنی ما را نگاه کن و بیشتر دریاب.
رئیس ستاد اقامه نماز کشور یادآور شد: این داستان به قمه‌زنی در زمانه ما شباهت زیادی دارد. قمه‌زنی موجب وهن دین در منظر غربی‌ها می‌شود، کسانی که در غرب صحنه‌های قمه‌زنی را ببینند، از شیعیان به مثابه مریض‌های روانی یاد می‌کنند. به همین دلیل رهبر معظم انقلاب فتوا دادند که قمه‌زنی ممنوع شود. آن زمانی که این فتوا صادر شد همه مردم تبعیت کردند، جز یک شهر در استان اصفهان، من سریعاً به آن منطقه سفر کردم و گفتم می‌خواهم درس‌هایی از قرآن بگویم. مردم شهر نیز پذیرفتند و جمعیت پرشوری در مسجد جمع شد. آن روز به تفسیر همین آیه 104 سوره بقرة پرداختم، بعد از این جلسه حتی 10 نفر هم در آن شهر نماندند که بر قمه‌زنی اصرار کنند. به همین دلیل استاندار وقت و معاون اول فعلی رئیس جمهور، آقای جهانگیری، نامه‌ای برای تشکر از بنده فرستاد. من هم درخواست کمک 150 میلیونی به نهضت سوادآموزی استان کردم که مورد موافقت قرار گرفت.
این مفسر قرآن کریم تأکید کرد: با توجه به آیه 104 سوره بقرة، انتشار خبر یا تیتری که مردم را به اسلام بدبین کند یا موجب وهن دین شود، جایز نیست.
غیبت مکتوب هم حرام است
حجت‌الاسلام‌والمسلمین قرائتی در بخش پایانی سخنان خود به آیه «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيرًا مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا يَغْتَبْ بَعْضُكُمْ بَعْضًا»( حجرات، 12) اشاره کرد و گفت: این آیه دو دستور بزرگ را پیش روی خبرنگاران قرار می‌دهد، یکی اینکه خبرنگاران حق ندارند برای به دست آوردن خبر و برای اینکه صفحه خود را پر کنند، در زندگی شخصی مردم تجسس کنند. دستور دیگر نیز مربوط به منع غیبت است. از نظر قرآن کریم حق نداریم در غیاب کسانی که حاضر نیستند، چه به شکل شفاهی و چه به شکل مکتوب غیبت بکنیم. دروغ هم مثل غیبت حرام است و مکتوب و غیرمکتوب ندارد.
همچنین، حجت‌الاسلام‌والمسلمین قرائتی در پایان این نشست به همت ستاد اقامه نماز و خبرگزاری ایکنا برگزار شد، از تشکیل جلسه‌ای مجزا برای بررسی فعالیت در دنیای مجازی با بهره‌گیری از اصول قرآنی خبر داد.
گزارش از مجتبی اصغری
انتهای پیام
