سواد رسانه‌ای لازمه استفاده از فضای مجازی است
گروه فضای مجازی: در نشست پیدا و پنهان فضای مجازی مطرح شد: داشتن سواد رسانه‌ای موضوعی است که از اهمیت و ضرورت بسیاری برای کاربران فضای مجازی در هر سنی دارد و مسئولان باید در برنامه‌ریزی‌های‌شان این امر را مهم قلمداد کنند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، نشست دانشجویی پیدا و پنهان فضای مجازی، عصر امروز یکشنبه یازدهم بهمن ماه در ساختمان شماره 2 جهاد دانشگاهی برگزار شد.
محبوبه داوودی، کارشناس ارشد ارتباطات، با اشاره به موضوع فضای مجازی و سبک زندگی اظهار کرد: سبک زندگی بخشی از زندگی اجتماعی روزمره جامعه مدرن به شمار می‌رود که سیاست زندگی افراد و ارتباط آنها با خودشان و جامعه‌شان را فراهم می‌کند. سبک زندگی برای جوانان در جهان معاصر به عنوان منبعی برای تفسیر است که از طریق آن تعریفی به دست می‌آوردند و با جهانی که در آن زندگی می‌کند، ارتباط برقرار می‌کنند.
وی افزود: دو رویکرد کلی نسبت به دو فضایی شدن سبک زندگی وجود دارد؛ یکی اینکه فضای مجازی عرصه‌ای برای بروز و ظهور سبک‌های زندگی افراد دارد؛ یکی اینکه فضای مجازی عرصه‌ای برای بروز و ظهور سبک‌های زندگی افراد مختلف است و دیگری آن که منبعی برای اخذ و تصمیم‌گیری افراد برای انتخاب سبک‌های زندگی است.
این کارشناس ارشد ارتباطات تصریح کرد: اینترنت و فضای مجازی عرصه‌ای مهم است که در آن نوعی مقاومت، نشانه شناختی از سوی کاربران در برابر فرهنگ و نشانگان فرهنگی مسلط و حاکم بروز می‌کند. کاربران در فضای مجازی از آزادی بیشتری برخوردار هستند تا علائق و سلایق فرهنگی خود را که ضرورتا با فرهنگ حاکم یکسان نیست، بیان کنند.
وی بیان کرد: ما از سویی با بازتولید همان فرهنگ روزمره جهان واقعی در فضای مجازی روبرو هستیم و از سوی دیگر با نوعی آزادی عمل و ابتکار فرد در بیان و شکل‌گیری فرهنگی که دستگاه‌های فرهنگی رسمی و شرایط اجتماعی و سیاسی اجازه بروز آن را در عمل نمی‌دهد.
این کارشناس ارشد ارتباطات تصریح کرد: واقعیت آن است که ما با فرآیندی دوگانه در اینترنت مواجه هستیم که همزمان حاصل بازتولید فرهنگ جامعه واقعی و نیز ابتکار و خلاقیت و نوعی مقاومت نشانه شناختی در برابر فرهنگ رسمی و جهان واقعی است.
وی یادآور شد: در مجموع حضور کاربران ایرانی در فضای مجازی را باید جوازی هرچند کم اعتبار برای ورود مشروط آنها به دنیای مدرن دانست. حضور در فضای مجازی، جغرافیای وضعی کاربران جوان ایرانی را دگرگون کرده و در وجوهی متفاوت و در عرصه‌های متمایز، اجازه مدرن بودن و مدرن زیستن را به آنها می‌هد.
داوودی اظهار کرد: سرگرمی‌های مجازی، علاقه جوانان به مشارکت اجتماعی و فعالیت‌های مدنی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و در مورد مصرف‌کنندگان حرفه‌ای و مولد می‌تواند نوعی جهان وطنی یک طرفه را جانشین مشارکت‌های اجتماعی واقعی سازد.
وی بیان کرد: برای مصون ماندن از فضای مجازی بر سبک زندگی متولیان و سیاست‌گذاران فرهنگی کشور باید به مواردی توجه داشت که می‌توان به ارتقای سطح سواد رسانه‌ای برای تمام اقشار جامعه، برگزاری کلاس‌های آموزشی فضای مجازی در آموزش و پرورش عالی، بومی‌سازی فضای مجازی متناسب با فرهنگ کشور و تولید اندیشه‌های نوآورانه و خلاقانه در فضای مجازی توسط متولیان امور فرهنگی متناسب با سبک زندگی ایرانی – اسلامی اشاره کرد.
هویت بدون ارجاع به فناوری‌های نوین ارتباطی
در ادامه زهرا صبورنژاد، کارشناس ارشد مطالعات فرهنگی با اشاره به چالش‌های هویتی و فضای مجازی اظهار کرد: هویت روایی، روایت درونی شده و در حال تکامل خود است که فرد آن را بر می‌سازد تا به زندگی خود معنا بخشد. این روایت، بازبرساخت‌های انتخابی از شرح حال گذشته و پیش‌بینی روایی از آینده تصور شده است که به خدمت گرفته می‌شود تا برای خود و دیگران، چگونگی بودن فرد را که به سمت آن می‌رود، توضیح دهد.
وی افزود: افراد در سال‌های پایانی نوجوانی و سال‌های آغازین جوانی، بزرگسالی شروع به ساختن روایت از زندگی خود می‌کنند، اما فرآیند رشد هویت روایی در طول مدت عمر ادامه می‌یابد.
کارشناس ارشد مطالعات فرهنگی تصریح کرد: زمانی تلقی منتقدان فرهنگی این بود که نقطه ضعف فضای مجازی به عنوان عرصه ساخته شده توسط مهندسان فنی و نه مهندسان فرهنگی، عدم وجود روایت باشد اما امروز دنیای مجازی آنچنان با زندگی و فرآیند هویت‌سازی بشر در آمیخته است که نه تنها روایت‌های بی‌شمار در آن قابل درک است، بلکه این روایت‌ها بر روایت دنیای واقعی پیشی گرفته‌اند.
وی بیان کرد: هم‌اکنون نمی‌توان هویت را بدون ارجاع به فناوری‌های نوین ارتباطی درنظرآورد. هویت و فضای مجازی را می‌توان از منظرهای گوناگون نگریست که برخی از آنها شامل مواردی است که می‌توان به امکان تحقق خودهای جایگزین، ایده‌آل و متعدد در فضای مجازی، گسیختگی و عدم امنیت هویت در دوران حاضر، نگاه پست مدرن به پدیده هویت و محو مرز امور خصوصی و عمومی اشاره کرد.
بیش از 70 درصد از نوجوانان عضو فیس‌بوک هستند
در ادامه زهرا گلستانه، کارشناس ارشد مطالعات فرهنگی با اشاره به میزان حساسیت نوجوانان به حریم خصوصی خود در شبکه‌های اجتماعی اظهار کرد: با توجه به تغییراتی که گسترش تکنولوژی‌های جدید ارتباطی، برای تبادل اطلاعات میان افراد و گروه‌ها ایجاد کرده است، مانند ظهور شبکه‌های اجتماعی مهمی همچون فیس‌بوک، این چالش، برجسته‌تر و مهم‌تر می‌کند؛ چراکه با افشای اطلاعات شخصی در این فضاها، خطرات بیشتری افراد را تهدید می‌کند.
وی بیان کرد: نوجوانان قشر آسیب‌پذیرتری هستند چراکه در ابتدای مراحل ورود به جامعه و جامعه‌پذیری قرار دارند.
این کارشناس ارشد مطالعات فرهنگی تصریح کرد: مطالعاتی بر روی 160 نوجوان 13 تا 17 ساله تهرانی(80 دختر و 80 پسر) در شمال شهر تهران انجام دادم که نتایج نشان می‌دهد بیش از 70 درصد این نوجوانان عضو فیس‌بوک هستند و حدود 70 درصد نوجوانان دارای اطلاعات کم یا متوسط درباره تنظیمات حریم خصوصی فیس‌بوک‌اند و 24 درصد پسران و 36 درصد از دختران جامعه آماری می‌گفتند که با به اشتراگ‌گذاری بی‌ملاحظه اطلاعات در فیس‌بوک و عدم حفظ حریم خصوصی با مشکلاتی در محیط مدرسه، خانواده یا در بین دوستان مواجه شده‌اند.
وی یادآور شد: با توجه به استقبال بسیار نوجوان از عضویت در شبکه‌های اجتماعی باید برنامه‌ریزی فرهنگی مناسب صورت بگیرد. عدم آگاهی مناسب نوجوانان از تنظیمات حریم خصوصی و بی‌اعتنایی به موج اطلاعات خصوصی به اشتراک گذاشته شده، ضرورت برنامه‌ریزی مناسب برای آگاهی‌بخشی به نوجوانان در مدارس و همچنین محیط خانواده در رابطه با نوع اطلاعات به اشتراک گذاشته شده در فیس‌بوک و نحوه حفاظت از آنها را نشان می‌دهد.
گلستانه اظهار کرد: برنامه‌ریزان درستی و مسئولان پرورشی کشور باید در راستای ترویج فرهنگ استفاده درست از شبکه‌های اجتماعی به برنامه‌ریزی بپردازند. همچنین مدیران مدارس می‌توانند در راستای افزایش دانش مجازی دانش‌آموزان با همکاری متخصصان فناوری اطلاعات به برگزاری کارگاه‌ها و کلاس‌های آموزشی اقدام کنند.
ضرورت سواد رسانه‌ای در استفاده از فضای مجازی
در ادامه مونا شعبان، کارشناس ارشد ارتباطات با اشاره به مباحث پیرامون اینترنت و قابلیت‌های آن اظهار کرد: امروزه باید هم امکانات و مزیت‌ها و هم محدودیت‌ها و مشکلات اینترنت را در نظر گرفت. همچنین اینترنت به عنوان یک وسیله ترویج تعامل، سهم مثبت و مستقیم دارد، اینترنت تبادل خدمات و اطلاعات را ترغیب می‌کند.
وی افزود: فرد با داشتن مجموعه مهارت‌هایی همچوندانش اجتماعی، سواد دیجیتال، سواد اطلاعات در فضای مجازی از ابزارهای ارتباطی که اینترنت در اختیارش مصادره به مطلوب کند و از آنها برای آنچه که می‌خواهد به نفع خود استفاده کند.
این کارشناس ارشد ارتباطات تصریح کرد: فرد بدون دانشتن مجموعه مهارت‌ها، شناخت و سواد لازم در مسیر گرداب آگاهی کاذب سیل مطالبی که در طول روز به سوی او از طریق همین ابزارهای ارتباطی اینترنتی سرازیر می‌شود، قرار گیرد و در کنار تشخیص ندادن صواب از ناصواب، دچار آسیب‌هایی همچون به هدررفتن وقت، کناره‌گیری از زندگی روزمره، اعتیاد به اینترنت، دامن‌زدن به شایعه‌های شکل گرفته در فضای مجازی، جایگزینی ارتباطات مجازی به جای ارتباطات چهره به چهره می‌شود.
ضرورت آگاهی و مهارت مادران در حوزه استفاده
کودکان و نوجوانان از فضای مجازی
در ادامه فاطمه طهرانی، کارشناس ارشد ارتباطات با اشاره به فضای مجازی و مادرانگی اظهار کرد: کودکان و نوجوانان به ویژه نوجوانان امروز چه در کامپیوتر و لپ تاپ و چه در تلفن همراه هوشمند، زمان قابل توجهی را در فضای مجازی حضور دارند و به فعالیت می‌پردازند و فضای مجازی به عنوان بستری برای بازی، دیدن فیلم و انیمیشن، گوش دادن به موسیقی، برقراری ارتباط با دیگران و کسب اطلاعات و حتی خرید به بخش مهم و تأثیرگذار از زندگی آنان تبدیل شده است.
وی بیان کرد: فرد در فضای مجازی زندگی دومی برای خود رقم می‌زنند که بر همه ابعاد زندگی واقعی فردی و اجتماعی کاربر تأثیر می‌گذارد، از طرف دیگر به مرور مرزهای سنی در استفاده از فضای مجازی کم‌رنگ شده و شاهد حضور کودکان به ویژه در سنین پایان کودکی در فضای مجازی هستیم.
این کارشناس ارشد ارتباطات تصریح کرد: سنین کودکی و نوجوانی به جهت شکل‌گیری شخصیت، هویت‌یابی و جامعه‌پذیری، سنین خاص و پراهمیتی است، به همین دلیل امروزه یکی از دغدغه‌های اساسی والدین، بحران هویت فرزندان و به صورت کلی‌تر مسأله تربیت فرزند در عصر تکنولوژی‌های نوین ارتباطی است.
وی بیان کرد: پژوهش‌های انجام شده نشان می‌دهد نه تنها بسیاری از والدین به ویژه مادران، آگاهی و مهارت‌های لازم برای مدیریت استفاده فرزندان از فضای مجازی را ندارند بلکه درباره استفاده فردی خود نیز دانش کافی ندارند، این درحالی است که مادران به فراخور نقش تربیتی که برعهده دارند، باید این توانایی را داشته باشند که هم به عنوان یک کاربر و فعال در فضای مجازی حضور داشته باشند و مصرف فردی خود را مدیریت کنند و هم به عنوان اولین و تأثیرگذارترین مربی، درباره فعالیت فرزند در فضای مجازی، نقش نظارتی و مدیریتی ایفا کنند.
طهرانی اظهار کرد: آنچه سبب کاهش آسیب‌ها و استفاده حداکثری از فرصت‌های موجود در استفاده فرزندان از فضای مجازی می‌شود، روش‌های نظارتی کارآمدی است که براساس ویژگی‌های مادر از جمله سن، طبقه اجتماعی، اقتصادی، قومیت، ملیت، دین است.
وی بیان کرد: تشخیص و اتخاذ راه‌کارهای نظارتی و تربیتی درباره ارتباط فرزند با فضای مجازی مانند دیگر رسانه‌ها و تکنولوژی‌های نوین ارتباطی، نیازمند آگاهی والدین به ویژه مادران در خصوص ویژگی‌های فضای مجازی، فرصت‌ها و آسیب‌ها و آثار حضور و فعالیت در فضای مجازی به علاوه استراتژی‌های نظارتی و مدیریتی مناسب و کارآمد برای هر گروه از فرزندان است.
این کارشناس ارشد ارتباطات تصریح کرد: لزوم و تأکید بر ضرورت آگاهی و مهارت مادران در حوزه استفاده کودکان و نوجوانان از فضای مجازی، به منظور نظارت و ایفای بهینه نقش در استفاده کودکان و نوجوانان از فضای مجازی، مقوله‌ای است که پیش از این در تعریف مادرانگی و وظایف مادری موضوعیت نداشته است.
وی بیان کرد: برخی از مادران علاوه بر واقف نبودن به ضرورت آگاهی درباره فضای مجازی و آثار مثبت و منفی آن، حتی دانش لازم برای تربیت فرزند مفروض بوده، کارآمدی خود را تا حدی از دست داده است و مادرانگی و وظایف مادری متناسب با شرایط کنونی با درنظرگرفتن نقش پررنگ فضای مجازی در ابعاد گوناگون زندگی کاربران، به ویژه کودکان و نوجوانان، نیازمند ملاحظات و بازتعریفی است که به مادران این امکان را می‌دهد تا در دو بعد مصرف شخصی و نیز مدیریت استفاده فرزندان از فضای مجازی، آسیب‌های موجود را به حداقل برسانند و امکان استفاده حداکثری از فرصت‌ها را برای خود و فرزندان را فراهم آورند که این آگاهی و دانش در حوزه‌ای به نام سواد رسانه‌ای تعریف می‌شود.
