لزوم رجوع غیرمتخصص به متخصص دین/تقلید یک تأکید عقلی است

 به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از قزوین، یکی از مهم‌ترین واجبات دین مبین اسلام كه اهمیت ویژه‌‌ای دارد، فراگیری احکام دین است كه درک و فهم درست نسبت به مسائل آن و عمل بر طبق آن تضمین‌کننده سعادت انسان است.
كسی كه اسلام را به‌عنوان دین خود برمی‌گزیند باید برنامه‌‌های آن را به‌طور كامل در همه قلمروهای زندگی خود بپذیرد و رفتار و عملكرد خویش را مطابق با احكام دین تنظیم نماید، برای انجام چنین تكلیفی فرد مسلمان بايد نسبت به احكامي كه عموماً به آن احتیاج دارد، شناخت پیدا كند تا بتواند آن را در زندگی خود به كار بندد.
با توجه به اهمیت این موضوع از این پس خبرگزاری ایکنا در قزوین تلاش خواهد کرد در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام علی ابوالقاسمی مدیر مرکز پاسخگویی به سؤالات دینی حوزه علمیه قزوین، سؤالات متداول جامعه که شناخت پاسخ آن لازم است را رصد کرده و به ارائه پاسخ‌های لازم به آن‌ها می‌پردازد.
در اولین نشست به بیان ضرورت فراگیری احکام شرعی اشاره شد و اینک مباحث و سؤالات مختلف شما در حوزه تقلید مورد بررسی خبرگزاری ایکنا در گفت‌وگو با مدیر مرکز پاسخگویی به سؤالات دینی حوزه علمیه قزوین قرار گرفت.
ایکنا: چرا باید از یک انسان دیگر به مانند خود تقلید کنیم؟
حجت‌الاسلام ابوالقاسمی: در تقلید از مجتهد از کسی تقلید نمی‌کنیم که مانند ماست بلکه او سال‌ها در پیدا نمودن احکام الهی زحمت‌کشیده و به درجه اجتهاد رسیده است.
تقلید، سؤال از اهل ذکر یا رجوع به مجتهد و متخصّص است، همین‌طور که مردم چه مسلمان و چه غیرمسلمان در مسائلى که تخصّص ندارند،‌ به متخصّصان مراجعه می‌کنند مثلاً اگر ماشینشان خراب شد به مکانیک مراجعه می‌کنند، اگر بیمار شدند به پزشک مراجعه می‌کنند، اگر بخواهند شهر یا خانه بسازند به مهندس و معمار مراجعه و بر طبق گفته او رفتار آن‌ها عمل می‌کنند چون سال‌ها درباره ساخت‌وساز زحمت‌کشیده و دارای معلومات ارزشمندی شده است.
حتى کسانى که در یک‌رشته تخصص دارند، ‌در رشته‌هاى دیگر تقلید مى‌‌کنند،‌ مثلاً مراجع تقلید به هنگام بیمارى به پزشک مراجعه می‌کنند؛ مهندسان و معماران هنگامی‌که ماشینشان خراب شد به مکانیک مراجعه می‌کنند.
بنابراین همین‌طور که عقلاً در اکثر مسائل روزمره از متخصّصان پیروى مى‌کنند، در مسائل دینى نیز اگر متخصّص نیستند، باید به متخصّص (مرجع تقلید) مراجعه کرد که این مراجعه را «تقلید» می‌گویند.
ایکنا: دلیل تأکید دین اسلام بر اهمیت جایگاه مراجع تقلید چیست؟
حجت‌الاسلام ابوالقاسمی: بالاترین دلیل عقل است. عقل می‌گوید در هر کاری به خبره و متخصص آن فن رجوع کن و در بحث احکام کسی بهتر از مجتهد جامع‌الشرایط وجود ندارد.
ایکنا: در چه اموری باید تقلید کرد؟
حجت‌الاسلام ابوالقاسمی: عقیده مسلمان به اصول دین باید از روی دلیل باشد نه تقلیدی، ولی در احکام غیرضروری دین باید یا مجتهد باشد که بتواند احکام را از روی دلیل به دست آورد یا از مجتهد تقلید کند یعنی به دستور او رفتار نماید‌ یا از راه ا احتیاط طوری به وظیفه خود عمل نماید که یقین کند تکلیف خود را انجام داده است مثلاً اگر عده‌ای از مجتهدان عملی را حرام می‌دانند و عده دیگر می‌گویند حرام نیست، آن عمل را انجام ندهد و اگر عملی را بعضی واجب و بعضی مستحب می‌دانند،‌ آن را به‌جا آورد. پس کسانی که مجتهد نیستند و نمی‌توانند به احتیاط عمل کنند،‌ واجب است از مجتهد تقلید نمایند.
اگر فردى بخواهد اعمالش را براساس قرآن و سنّت انجام دهد، باید قرآن و تفسیر و علومى را که وابسته به آن است، به‌طور تخصصی بداند. همین‌طور باید سنّت یعنی قول،‌ عمل و تقریر را کاملاً بشناسد و با علوم حدیث شامل علم رجال، سلسله سند، شأن نزول روایات و ... آشنا باشد. چنین فردى که به قرآن و سنّت با کیفیت مذکور آگاهى داشته باشد، می‌تواند طبق قرآن و سنت، آن‌طور که می‌فهمد عمل نماید. به چنین فردى متخصّص علوم اسلامى یا مجتهد و فقیه می‌گویند و تقلید کردن برای او جایز نیست امّا اگر کسى از نظر علم و آگاهى به حدّ مذکور نرسیده باشد، عقل حکم می‌کند از یک یا چند متخصّص علوم اسلامى بپرسد و طبق آن عمل نماید. این راهکار مقتضای عقل و شعوری است که خداوند داده است.
ایکنا: عده‌ای معتقدند عقل آدمی کفایت لازم را برای شناخت می‌دهد پس لزومی برای تقلید نیست. نظر شما چیست؟
حجت‌الاسلام ابوالقاسمی: این نظر مانند این است که بگوییم ما خودمان عقل داریم و در موقع بروز مریضی نیازی به مراجعه به پزشک نیست پس اگر سردرد گرفتیم فلان قرص را بخوریم و یا اگر دل‌دردی عارض شد فلان شربت را استفاده ‌کنیم درحالی‌که سردرد یا دل‌درد می‌تواند عوامل متعدد داشته باشد که هر کدام داروی جدایی را نیاز دارد و این علم را کسی که سال‌ها در آن رشته تحصیل‌کرده و زحمت‌کشیده متوجه خواهد شد.
در ضمن کسی می‌تواند عقل خود را ملاک قرار دهد که در هر زمینه‌ای تحصیلات آن را داشته باشد و بعد با فکر و اندیشه در آن علم بتواند مشکل خود را حل کند ولی کسی که تحصیل علوم دینی نداشته چگونه می‌تواند تنها با فکر و اندیشه از آیات، روایات و نظرات علما، حکم درست را پیدا نماید. مثل‌اینکه کسی بگوید من خودم عقل دارم و خیلی ساختمان هم دیده‌ام و مصالح هم موجود است خودم ساختمان 20 طبقه را با عقل و فکر خود می‌سازم.
بنابراین در احکام دین، به‌حکم عقل، شخص یا باید مجتهد باشد که بتواند احکام را از روی دلیل به دست آورد یا از مجتهد تقلید کند و کسانی که مجتهد نیستند و نمی‌توانند به احتیاط عمل کنند، واجب عقلی است که از مجتهد تقلید کنند.
ایکنا: آیا اشاره مستقیمی به مسئله تقلید در قرآن و روایات آمده است؟
حجت‌الاسلام ابوالقاسمی: خداوند در سوره نحل آیه 43 به‌صراحت می‌فرماید «فاسئلوا اهل الذّکر إن کنتم لا تعلمون»؛ از آگاهان بپرسید اگر نمی‌دانید.
همچنین امام حسن عسکری(علیه السلام) فرمودند «امّا من کان من الفقهاء صائناً لنفسه حافظاً لدینه مخالفاً على هواه مطیعاً لأمر مولاه فللعوام أن یقلّدوه»؛ از بین فقها آنان که حافظ و نگهبان دین‌اند و خود را از گناه و آلودگى حفظ می‌کنند و با هواهاى نفسانى مبارزه می‌کنند و مطیع اوامر الهى و جانشینان اویند، بر همگان لازم است که از آنان تقلید کنند.
ایکنا: برخی با ایراد این شبهه که تقلید کردن نشانه جهل و نادانی است، این موضوع را زیر سؤال می‌برند. پاسخ دین در این خصوص چیست؟
حجت‌الاسلام ابوالقاسمی: مراجعه به اهل هر فنی در هر رشته‌ای نشان از ذکاوت و خردمندی انسان است مانند مراجعه به پزشک و گوش کردن به حرف او موقع مریضی. این‌یک اصل اساسی و مورد اعتماد و عمل در کل عالم است حتی یک مهندس باسوادی که دارد موقع مریضی به پزشک مراجعه می‌کند و یک پزشک موقع خانه‌سازی به مهندس مراجعه می‌کند و هیچ‌وقت نمی‌گویند ما باسواد هستیم و عقل داریم چرا به دیگری مراجعه نماییم.
پس تقلید از فقها نه‌تنها خلاف عقل نیست، بلکه از باب رجوع غیرمتخصص به متخصص است که حکم عقلى است. اگر کسى که باید تقلید کند، تقلید نکرده و اعمالی را انجام دهد مانند بیمارى است که خودسر دارو مصرف کند. چه‌بسا عوض این‌که بهبودى حاصل شود بیماری‌اش افزون شود، در روایات این حکم عقل تائید شده است.
در حقیقت کسانى که در علوم اسلامى مجتهد و متخصص نیستند گرچه در علوم دیگر متخصص باشند مثلاً اگر استاد دانشگاه یا پزشک در علوم اسلامى مجتهد نباشد باید تقلید کند، چنان‌که مرجع تقلید در مسائل پزشکى و مهندسى از پزشک و مهندس تبعیت و تقلید می‌کند.
ایکنا: آیا می‌توانیم مرجع انتخابی خود را به بهانه‌هایی مثل سختگیری تغییر دهیم؟
حجت‌الاسلام ابوالقاسمی: فقط در صورتی می‌توانید مرجع تقلید خود را عوض کنید که بدانید مجتهد دیگر از مجتهد شما باسوادتر است.
ایکنا: مراجع مورد تائید را معرفی نمایید؟
حجت‌الاسلام ابوالقاسمی: آيات عظام خامنه‌ای، سيستاني، مكارم شيرازي، صافي گلپايگاني، نوري همداني، شبیری زنجانی، وحید خراسانی از جمله مراجع مورد تائید به شمار می‌رود.
 ایکنا: اگر کسی مرجع تقلید نداشته باشد وضعیت اعمال او چگونه است؟
حجت‌الاسلام ابوالقاسمی: از نظر فقهی اگر مکلف مدتی اعمال خود را بدون تقلید انجام دهد، در صورتی اعمال او صحیح است که بفهمد به وظیفه واقعی خود رفتار کرده است، مثلاً بعضی از مراجع تقلید در رکعت سوم و چهارم نماز گفتن یک‌بار تسبیحات اربعه را کافی می‌دانند و بعضی دیگر می‌فرمایند سه مرتبه باید گفته شود. مکلفی که تقلید نکرده، اگر سه بار گفته باشد، نمازش درست است یا عمل او با فتوای مجتهدی که وظیفه‌اش تقلید از او بوده یا با فتوای مجتهدی که فعلاً از او تقلید می‌کند، مطابق باشد.
گفت و گو از رقیه ملاحسنی