حاجی‌شریف تشریح کرد؛ پشت پرده آموزش قرآن به کودکان دبستانی
گروه ادب ــ معاون سابق نظارت بر چاپ و نشر قرآن سازمان دارالقرآن الکریم تأکید کرد: بهتر است از دوران پیش‌دبستانی، مفاهیم قرآنی و عباراتی که برای کودکان در این مقطع سنی صورت کاربرد دارد را به ویژه در مسائل تربیتی، اجتماعی و ... استخراج کنیم و به آنها آموزش دهیم. درس دین و قرآن باید بتواند دانش‌آموز را با قرآن مأنوس کند.
احمد حاجی‌شریف، کارشناس قرآنی و معاون سابق نظارت بر چاپ و نشر قرآن سازمان دارالقرآن الکریم در گفتوگو با خبرنگار ایکنا در این باره که آیا شروع آموزش قرآن از دوران کودکی و برای کودکانی که هنوز خواندن و نوشتن را به درستی نمی‌دانند مناسب است؟ اظهار کرد: اگر بخواهیم موضوع مکتب‌خانه‌های گذشته را در نظر بگیریم که بر آن اساس کلاس‌های آموزشی فعلی برگزار می‌شود، باید گفت که اختلاف بسیاری در این رابطه وجود دارد. علم پیشرفت کرده و کارشناسان امروزه به این موضوع رسیده‌اند که آموزش باید به چه شکل، از چه سن و به چه روشی صورت بگیرد.
وی با بیان اینکه در گذشته سوادی وجود نداشت و افراد باسواد انگشت‌شمار بودند و مدرسه و محلی برای سوادآموزی وجود نداشت و اگر بود بسیار اندک بود، ادامه داد: مکتب‌خانه‌ها برای مسلمانان راه‌اندازی شد. آنها اعتقاد به خواندن قرآن داشتند، ولی اعتقادی به دانستن سواد نداشتند. برای مثال مادربزرگ من سواد قرآنی داشت ولی سواد خواندن و نوشتن نداشت، در عین حال قرآن را به خوبی می‌خواند؛ چرا که افرادی مانند وی قرآن را در جلسات خانگی از صبح تا ظهر می‌خواندند. قرآن و مفاتیح برای این افراد قابل خواندن بود، ولی نمی‌توانستند کتاب فارسی را بخوانند. مطالب و آیات در ذهن آنها نقش بسته بود. امروزه از نظر آموزشی روی این موضوع کار کارشناسی کردند و به برخی از مسائل رسیدند و متوجه این نکته شدند که آموزش در هر زبانی به صورت کلاسیک باید انجام شود.
حاجی‌شریف اظهار کرد: باید دید که هدف از انجام این کار برای فارسی‌زبان‌ها چیست که درصدد آن هستند که دانش‌آموزان ظاهر قرآن را بخوانند؟ برخی از کلمات مقطع اول ابتدایی که برای هفته چهارم آذرماه نوشته شده است عبارتند از «آمن، اناب، بنون، تتوبا»؛ چه ضرورتی دارد که دانش‌آموزان این موارد را بخوانند. آیا دانش‌آموز اول دبستان در آذرماه می‌تواند متن فارسی را بخواند؟ اگر از کارشناسان ابتدایی هم سؤال شود معتقد هستند که این کار شدنی نیست. کودک هر آنچه را که می‌خواند در ذهنش تصور می‌کند، برای مثال سبد، و معنی آن را درک می‌کند. دانش‌آموز 7 ساله چه درکی از کلمه تتوبا یا امثال آن دارد که بتواند آن را بفهمد؟
این کارشناس قرآنی ادامه داد: بهتر است از دوران پیش‌دبستانی، مفاهیم قرآنی و عباراتی که برای کودکان در این مقطع سنی صورت کاربرد دارد را به ویژه در مسائل تربیتی، اجتماعی و ... استخراج کنیم و به آنها آموزش دهیم. درس دین و قرآن باید بتواند دانش‌آموز را با قرآن مانوس کند.
وی با اشاره به آیه‌ای از قرآن که در آن «و بالوالدین احسانا» ارائه شده است، گفت: آموزش و پرورش می‌تواند با بیان این مطلب، به دانش‌آموز بیاموزد که خداوند این موضوع را در قرآن کریم بیان کرده و به پیامبر اسلام(ص) گفته است. معلمان قرآن می‌توانند به کودکان یاد دهند که اگر برای مثال پدری که خسته است وارد خانه می‌شود و حرفی ناخوشایند می‌زند، آنان نباید ناراحت و خشمگین شوند، بلکه باید به پدر احترام بگذارند.
حاجی‌شریف به آیه «تَعاوَنُوا عَلَي الْبِرِّ وَ التَّقْوي» اشاره کرد و افزود: این آیه بسیار زیبا و کاربردی است که در روایات نیز نمونه‌های مشابه بسیاری داریم. این موارد باید به کودکان در مدارس آموزش داده شود و آنها با مفاهیم قرآنی آشنا شوند که عاشق قرآن شده و علاقه‌مند شوند. سپس آموزش در قالب کلاس درسی را از مقطع سوم دبستان شروع کنیم که ده‌ها سال پیش انجام می‌شد.
وی اظهار کرد: کودک در مقطع اول و دوم دبستان به تازگی الفبا را می‌آموزد و نمی‌داند که فتحه، ضمه و کسره چیست و باید به تدریج روخوانی را بیاموزد.
حاجی‌شریف در پاسخ به این سؤال که آیا روشی که در قدیم و مکتب‌خانه‌ها به کار گرفته می‌شد، دلیلی برای اینکه چنین روشی را در مدارس به کار بگیرند نیست؟ عنوان کرد: در گذشته سواد و علم کلاسیک آموزشی وجود نداشت و اگر بود هم بسیار کم بود. مگر افراد در دوران پیامبر(ص)، قرآن را از رو می‌خواندند؟ پیامبر قرآن را قرائت می‌کرد و افراد آیات را حفظ می‌کردند. از روخوانی وجود نداشت. این کار انجام می‌شد؛ چرا که اصلاً سوادی وجود نداشت. پس باید بیاییم و بگوییم نیازی نیست که افراد از رو بخوانند، چون در گذشته این طور بوده است؟
وی با اشاره به شیوه پیامبر که 10 آیه از قرآن را برای مردم می‌خواند و بعد از آن که مردم به آن عمل می‌کردند، آیات بعدی را تلاوت می‌کرد، ادامه داد: تا هنگامی که مردم این کار را نمی‌کردند، پیامبر 10 آیه بعدی را نمی‌گفت. بر این اساس باید گفت که یک آیه را آموزش دهید تا دانش‌آموزان عمل کنند. از سویی نمی‌توان استناد کرد که مکتب‌خانه این طور بوده است، پس باید این کار را در مدارس نیز اجرایی کنیم. چنین شیوه‌هایی هم اکنون قابل استفاده نیست.
حاجی‌شریف همچنین در پاسخ به این سؤال که در برخی از مدارس، معلمان برای آموزش به کودکان از لوح فشرده داستان‌های قرآنی استفاده می‌کنند و آیا این رویه مشکل موجود را رفع می‌کند یا خیر،؟ گفت: متاسفانه به دلیل عدم توانایی معلمان در آموزش و پرورش از این روش استفاده می‌شود. در سال 70، 71 بود که وزارت آموزش و پرورش بخشنامه‌ای ابلاغ کرد که معلمان پایه دبستان باید آموزش قرآن را نیز ارائه بدهند. بر این اساس معلم ریاضی باید درس قرآن درس می‌داد.
وی با اشاره به اینکه در آن زمان کارشناس مسئول کتب درسی قرآن بود، گفت: در آن زمان به این موضوع اعتراض کردم که این کار درست نیست و این معلمان تخصص انجام این کار را ندارند. به استان‌ها می‌رفتم و با شمار فراوانی از معلمان ابتدایی صحبت می‌کردم که نامه‌های متعددی را به من می‌دادند که آموزش قرآن ندیده‌ایم و نمی‌توانیم قرآن درس بدهیم.
این کارشناس ادامه داد: از سویی این معلمان وقت برای تدریس دروس تخصصی کم می‌آوردند. به همین منظور برای جبران کاستی‌ها، به جای درس قرآن، ریاضی، فارسی و علوم تدریس می‌کردند. اکنون نیز وضعیت به همین منوال است. علیرغم اینکه اکنون تا این حد به درس قرآن اهمیت می‌دهند، ولی از سویی معلم متخصص نداریم. گفته می‌شود که خوب نیست که دانش‌آموزان در مقطع ابتدایی دو، سه معلم داشته باشند و با چند شیوه برخورد کنند؛ در این باره باید گفت که چرا معلم ورزش را تفکیک کرده‌اند؟ معلم قرآن باید معلم پایه باشد؟ معلم دینی و قرآن ما باید ویژگی خاص داشته باشد. معلمان دیگر نمی‌توانند این آموزش را ارائه بدهند. اگر معلم زیست و علوم ما ویژگی دینی نداشته باشد، دانش‌آموز چنین توقعی از وی ندارد، ولی اگر معلم دینی و قرآن ویژگی دینی نداشته باشد، دانش‌آموز بی‌دین می‌شود. چقدر به این موضوع در کشور توجه داریم؟
وی افزود: وقتی درس قرآن معلم ندارد، ناظم، مدیر و دفتردار سر کلاس می‌روند و درس قرآن می‌دهند و هر کدام از دانش‌آموزان را که بهتر قرآن را می‌خواند به خواندن امر می‌کند و دیگران باید گوش کنند.
حاجی‌شریف در این رابطه که آیا این موضوع به کم‌کاری آموزش و پرورش مربوط می‌شود یا کاستی از موضوع دیگری نشئت می‌گیرد عنوان کرد: به این موضوعات اهمیت داده نمی‌شود. البته در سال‌های اخیر به این موضوع توجه شده است؛ منکر آنچه در سال‌های اخیر انجام شده است، نیستیم، ولی کار از پایه ایراد دارد؛ چه لزومی دارد که دانش‌آموز کلاس اول این کلمات را بداند. در کتاب دوم، درس هشتم، صفحه 48 آمده است که «فَسَجَدَ الْمَلائِكَةُ كُلُّهُمْ أَجْمَعُونَ»؛ این آیه چه کاربردی برای کودک 8 ساله دارد؟ و یا سنقرئک در صفحه 49 همین کتاب، کلمه سختی است که بزرگسالان هم نمی‌توانند به درستی آن را بخوانند. از کودک در این سن و سال چه توقعی می‌توان داشت؟
وی گفت: بهتر است عبارات قرآنی را از قرآن گزینش کنیم. نیرزاده از مدرسان مدرسه علوی بود. در کلاس اول ابتدایی بیش از 120 دانش‌آموز داشت و به خوبی قرآن را به آنان آموزش می‌داد. چند معلم مانند وی یا حجت‌الاسلام والمسلمین راستگو داریم؟ راستگو اگر معلم مقطع اول بشود، می‌تواند همه چیز را به کودک تفهیم کند که یاد بگیرد؛ زیرا روشش زیبا و گیراست که می‌تواند مطالب را به آنها تفهیم کند.
حاجی‌شریف اظهار کرد: از آن سو یک فرد مانند سیدمحمدحسین طباطبایی را می‌بینیم و می‌خواهیم همه کودکان و نوجوانان ما مانند او بشوند. آنها استثنا و نابغه هستند. در قرن‌ها چند نفر این طور پیدا می‌شوند و همین افراد الگوی ما برای آموزش دیگر کودکان می‌شوند. این رویه‌ها به نظر من اشتباه است.
وی گفت: متاسفانه چندین سال در آموزش و پرورش در مقطع پیش دبستانی زبان‌آموزی می‌کردند که من بارها گفتم این کار را نکنید، کودکان ضرر می‌کنند. بعد از گذشت 10 ـ 12 سال، از دو سال پیش وزارت آموزش و پرورش بخشنامه‌ای ابلاغ کرد که زبان‌آموزی در پیش دبستانی ممنوع است. زیرا متوجه شدند که کودکان وقتی به دوره راهنمایی و متوسطه می‌رسند، مطالب را خوب درک نمی‌کنند. بعدها کارشناسان به این موضوع رسیدند و متوجه شدند که کودکان متضرر شدند و این رویه را ممنوع کردند. در دو سال اخیر نیز کتاب‌ها را عوض کردند که زبان‌آموزی در آنها نباشد.
این کارشناس اظهار کرد: این کارشناسان بیش از 10 سال به مردم و کودکان آنها خیانت کردند. آیا این افراد باید همچنان جزء مسئولان و کارشناسان در آموزش و پرورش باقی بمانند؟ باید جلوی این افراد گرفته شود. آنها مطلع بودند و چنین کاری کردند. قراردادهایی نیز با مکتب قرآن بستند و صدها هزار نفر توسط این مکتب آموزش داده شدند.
وی درباره عقد تفاهم‌نامه با وزارت آموزش و پرورش درباره کتب درسی قرآن مقطع دبستان نیز گفت: نامه‌ای به سه وزیر آموزش و پرورش نوشتیم و گفتیم که در سازمان دارالقرآن الکریم توانایی آن را داریم که معلمان قرآن را آموزش دهیم. متخصص این کار را نیز داشتیم، ولی مسئولان آموزش و پرورش اصلاً به این حوزه ورود نکردند. از آنها خواستیم اجازه دهند که چند هزار موسسه از یک یا دو کلاس مدارسی که بعد از ظهرها خالی هستند و کسی از آنها استفاده نمی‌کند، و مشکل مکان دارند، برای آموزش کودکانی که نمی‌توانند قرآن را بخوانند استفاده شود، ولی این اجازه داده نشد.
گفتوگو از آزاده غلامی
انتهای پیام
استاد حاج شريف عزيز
سلام عليكم
ببخشيد كه شاگردتان در دفاع از برنامه درسي قرآن مجبور است از محضر شريفتان سوالي داشته باشد:
لطفا بفرماييد : منظورتان از « پشت پرده آموزش قرآن به کودکان دبستانی » چيست؟ بنده بارها مصاحبه شما را مطالعه كردم. اما مداقه من و همكارانم نتوانست به نتيجه اي برسد كه منظور از پشت پرده چيست؟
همان طور كه حضرتعالي مي دانيد تاليف كتاب هاي درسي از فيلترهاي فراواني عبور مي كند. مانند شوراي عالي آموزش و پرورش و تطبيق آن با اسناد متعدد و نيز اعتبار بخشي معلمان و متخصصان و ارزش يابي پژوهشگاه سازمان و پس از مراحل آزمايشي به صورت سراسري اجرا مي شود.
منظور شما كدام يك از مراحل است و دقيقا چه نوع اتفاقي در حال انجام است.
ممنون لطف هميشگي شما و مجموعه دوستان سازمان دارالقرآن كريم هستيم.
با احترام
رضا نباتي
از مؤلفين كتاب هاي درسي