میری تأکید کرد: لزوم اشاعه پرسشگری ابراهیمی در مدارس/ فرمالیسم مذهبی ویرانگر است

سید جواد میری، ‌دانشیار مطالعات ادیان و جامعه‌شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا؛ درباره تدریس کتاب قرآن کریم برای مقطع اول ابتدایی اظهار کرد: آموزش و پروش به مثابه یک نهاد و گفتمان در حال برساخت در جامعه کنونی ایران گرفتار فرمالیسم به ویژه در مواجهه با امر دینی و نسبت آن با آموزش شده است که این موضوع در تمام ارکان آن نفوذ کرده است.

وی با بیان این مطلب افزود: علت همه این علل آن است که بخشی از آموزش و پرورش به گونه‌ای تحت سیطره کارشناسان مذهبی است که ذیل حوزه روحانیت شیعی تعریف می‌شود و تحت سیطره نگاه‌های فرمالیستی آنها قرار دارد. اینکه نگاه فرمالیستی ذیل حوزه روحانیت چیست باید گفت که در حوزه مطالعات ادیان، معمولاً دو رویکرد کلان به امر دینی وجود دارد؛ یکی اینکه اساساً باید به فرم‌ها همانند یک امر مهم و کلیدی توجه شود و نباید به سوژه و انسان که باید آن را درک کند و به مقامی از شعور، آگاهی و خودآگاهی برسد، توجه کرد.

میری ادامه داد: آنچه در این راستا اهمیت دارد،‌ فرم‌ها هستند و نه محتوا. در رویکرد دوم در مطالعات ادیان، امر دینی را یک امر درونی می‌دانند. در این رویکرد اعتقاد بر آن است که انسان تنها موجودی است که یک عالم و دنیای درون دارد. این دنیای درون باید در مواجهه با امر دینی به صورت تدریجی مبتنی بر خودآگاهی درونی ساخته شود تا انسان از طریق شعور خود به نقطه‌ای برسد که در قرآن از آن به «فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها» اشاره می‌شود. به این معنی که انسان باید به خودآگاهی برسد که میان کار نیک و زشت انتخاب کند.  

این پژوهشگر در این باره که چنین رویکردی از کدام نوع مواجهه دینی به شمار می‌آید، اظهار کرد: نوع برخورد آموزش و پرورش و مواجهه با امر دینی، مبتنی بر اکراه نیست، بلکه مبتنی بر خودآگاهی است. اساساً امروزه بخشی از بدنه آموزش و پرورش ما درکی از این نهاد و نقش آن برای توسعه جامعه ندارد و نمی‌داند که ماموریت آموزش در جهان پسامدرن چیست؛ زیرا اساساً این مجموعه بخشی است که دچار فرمالیسم در روحانیت شیعی شده است و فهمی از مواجهه انسان ایرانی و جهان پسامدرن ندارد.

وی ادامه داد: در اینجا تلاش می شود که بدنه آموزش و پرورش برای رسیدن به اهدافی که تحت فهم فرمالیسم شکل می‌گیرد، با فرم‌های دینی آشنا شوند تا به جامعه دینی مطلوب برسند؛ در حالی که در این 4 دهه به این نتیجه رسیدیم که نگاه شعائرگونه که خالی از شعور متبنی بر نگاه فرمالیست باشد، نه تنها نمی‌تواند ما را به اهداف معنوی برساند که اساساً از محتوای دینی عبور می‌کند.

میری در بخش دیگری از سخنانش گفت: دو اقدام در آموزش و پرورش حتی طی دوران پیش از انقلاب صورت می‌گرفت که هر دو مناسب نیست؛ یکی از آنها مواجهه با آثار کلاسیک ادبی بود و دیگری مواجهه با ادبیات کلاسیک دینی؛ نتیجه این روند آن بوده است که نتوانستیم در این راستا ارتباطی ایجاد کنیم و شکاف نیز به وجود آمده است. متاسفانه همین اشتباه در حوزه ادبیات کلاسیک دینی مثل قرآن و احادیث نیز انجام شده است.

وی توضیح داد: انگاره‌های فرمالیستی در ذهن کارشناسان دینی سیطره یافته است و از این موضوع که در دوران نونهالی و حتی تا دوران دبیرستان از روش و رویکرد جدید در قالب قصه به انتقال معانی بپردازند،‌ غفلت شده است. در قرآن کریم بسیاری از روش‌های انتقال معانی بر اساس قصص است؛ زیرا تمام افراد نمی‌توانند براساس برهان و استدلال به معانی برسند.

میری در ادامه گفت: باید قصص قرآن را بر اساس رویکرد نوین و معاصر جهان ایرانی و در مواجهه با رویکرد گسترده‌تر آموزش و انتقال دهیم، نه آن که بر روی یک فرمالیست عقب افتاده تکیه کنیم. نکته دیگر در این باره آن است که آموزش و پرورش ما امروز به مثابه یک وزارتخانه در دستگاه حاکمیت دچار کمبود نیرو و بودجه است و اگر قرار بر صرف بودجه است،‌ بهتر آن که این بودجه برای حقوق معلمان و آموزش ضمن خدمت صرف شود.

وی افزود: گاه برخی از مسئولان وزارت آموزش و پرورش جرئت و شهامت گفتن این را ندارند که کارشناس مذهبی این نهاد سواد توسعه ندارد و نمی‌تواند در این باره صحبت کند و اگر حرفی بزند،‌ ضد دین و اسلام سخن می‌گوید و همین موضوع باعث شده است که رویکردهای غیر کارشناسانه،‌ وارد بدنه گسترده آموزش ما شود و از اهداف اصلی خود دور بیفتیم.

میری از کمبود مکان برای برگزاری کلاس،‌ نبود مدرسه و ... در برخی از نقاط کشورمان یاد و عنوان کرد: نباید در این باره فقط تهران را دید. ایران را باید در یک گستره وسیع مشاهده کرد. آموزش و پرورش باید در همه ایران سرمایه‌گذاری کند.

وی همچنین در پاسخ به تعمیم الگوهای موفقی چون محمدحسین طباطبایی اظهار کرد: وقتی کودک فهمی از قرآن و مفاهیم آن نداشته باشد و هنوز نمی‌تواند الفبا را به درستی بیان کند، چگونه می‌خواهد قرآن کریم را بیاموزد؟

میری با اشاره به اینکه قرآن در طول تاریخ از نسل‌های مختلف انتقال پیدا کرده تا به ما رسیده است،‌ ادامه داد: باید فضا را برای کسانی که در این حوزه علاقه‌مند هستند ایجاد کرد که خود به دنبال این حوزه بروند. آموزش و پرورش مربوط به همه جامعه است، اینکه چه وظیفه و نقشی دارد،‌ حائز اهمیت است و اینکه جامعه را برای چه کاری باید آماده کند، موضوع مهمی است.

وی گفت: آموزش و پرورش باید اصول اولیه و بنیادین را که قرار است شعور همگانی و قدرت تجزیه و تحلیل معاونت فرهنگی و اجتماعی را هموار کند و آن را به سمت توسعه،‌ پیشرفت و شکوفایی پیش ببرد،‌ اجرایی کند. وقتی این رویکرد پیش گرفته نمی‌شود،‌ جواب سلبی و منفی در پیش خواهد داشت. در یک محتوای علمی و مبتنی بر مولفه‌های آگاهی‌بخش، آموزش و پرورش چگونه می‌تواند معانی و مفاهیم دینی و معنوی را انتقال دهد. باید راهکار ایجاد تمایل در کودکان نسبت به قرآن را فراهم کرد.

میری اظهار کرد: یکی از مسائل کلیدی در قرآن کریم،‌ کرامت انسان است. تلاش قرآن آن بوده است کرامت را در وجود انسان زنده کند. امانت،‌ اینکه انسان مورد ظلم قرار نگیرد و ظلم نکند، دیگر موضوعات مورد تاکید این کتاب آسمانی است. انسان باید نگاه قرابت‌جویانه و عدالت‌محور داشته باشد. نقادی از دیگر ویژگی‌هایی است که در قرآن کریم بیان شده است که حضرت ابراهیم (ع) در قرآن از خداوند درباره چگونگی قیامت سوال می‌کند و خداوند به او پاسخ می‌دهد که مگر باور نداری و ابراهیم خلیل در پاسخ به سوال خداوند می‌گوید که می‌خواهم قلبم مطمئن شود.

این استاد دانشگاه عنوان کرد: ابراهیم از خداوند سوال می‌کند و این نشان می‌دهد که در برابر بالاترین مرجع‌ها که خداست باید قدرت پرسشگری داشت. باید این قدرت را به نوجوانان و کودکان یاد داد و این کار،‌ اقدامی ابراهیمی و خلیل اللهی است.

میری گفت: کودک کرد و ترک‌زبان که نمی‌تواند فتحه و ضمه را به درستی ادا کند،‌ نباید با این رویکرد به دور بماند. در عین حال می‌توان معانی را به مثابه یک انسان که امر جهان‌شمول است، درک کند و در جامعه خود مفیدتر واقع شود. باید دانست که فرمالیسم موجود جامعه را نابود می‌کند. چنین فرمالیسمی سبب سست شدن پایه‌ها و بنیان آموزش و پرورش می‌شود.

گفت‌وگو از آزاده غلامی

انتهای پیام