حرکت امام حسین(ع) یک عمل اصلاح‌طلبانه و مردم‌سالارانه بود
گروه معارف - یک مفسر و مترجم قرآن کریم گفت: امام حسین(ع) هیچ‌گاه تسلیم زور و قدرت فاسد نمی‌شوند و حتی زن و فرزندانشان را با خود همراه می‌کنند تا نشان دهند که سودای جنگ و ستیز ندارند، در واقع حرکت ایشان حرکتی اصلاحی در راستای دعوت مردم کوفه از آن حضرت بوده است.
به گزارش ایکنا از اصفهان، 1379 سال از «روز واقعه» یعنی عاشورای سال 61 هجری‌قمری می‌گذرد. عاشورا، تنها یک حادثه تاریخی مربوط به یک دوره و مکان خاص نبود؛ بلکه یک گفتمان و مکتب آگاهی‌بخش، هدایت‌بخش و انسان‌ساز است که پیام آزادی و حفظ کرامت انسان را برای همه عصرها و نسل‌ها تداعی می‌کند. در متن این واقعه، ارزش‌ها و عناصر برجسته‌ای نظیر اخلاق، آزادی، کرامت انسانی، معنویت، شجاعت، عزت، ظلم‌ستیزی و... جای گرفته که این عناصر و مؤلفه‌های مهم، واقعه عاشورا را از دیگر رویدادهای تاریخی متمایز کرده و به آن یک هویت جهانی بخشیده است. خبرنگار ایکنا درباره پیام‌های عاشورا برای انسان و جامعه و امروز گفت‌گویی با حجت‌الاسلام محمدعلی کوشا، مفسر و مترجم قرآن کریم، مدرس سطح عالی حوزه‌علمیه قم و استاد سابق دانشگاه شهید بهشتی داشته است که متن آن را در ادامه می‌خوانید، با این توضیح که دیدگاه‌ها و موضوعات مورد اشاره در این مصاحبه تنها نقطه نظرات مصاحبه شونده گرامی است و ایکنا در صدد تایید و یا رد هیچ کدام از این مطالب نیست.
آنچه در این مصاحبه می‌خوانید:
هدف قیام امام حسین(ع) احقاق حق است
اخلاق جزء طبیعت انسان و پیشادینی است
بیشتر اصول اعلامیه حقوق بشر منبعث از فطرت انسانی انسان‌ها است
حرکت امام حسین(ع) یک عمل اصلاح‌طلبانه و مردم‌سالارانه بود
امام حسین(ع) نمی‌خواست چیزی را به زور بر مردم تحمیل کند
امام حسین(ع) تابع خواست مردم در تشکیل حکومت بود
ایکنا: اگر بخواهیم بر اساس رویکرد قرآنی، انسانی و اخلاقی واقعه عاشورا را مورد بررسی قرار دهیم، مهمترین پیام‌های این واقعه که می‌تواند در سطح جهانی و برای مخاطب غیر مسلمان کارساز و تأثیرگذار باشد، چیست؟
کوشا: باید در فلسفه قیام و اهداف بلند امام حسین(ع) جستجو کنیم که در یک عبارت خلاصه می‌شود و آن احقاق حق است؛ البته این کلمه کلی بوده و احتیاج به تفسیر دارد. بزرگترین پیام عاشورا برای دنیای امروز، اولا درس آزادی‌خواهی، ثانیا عدالت‌جویی و ثالثا ارائه اخلاق انسانی است.
ایکنا: امام حسین(ع) می‌فرماید:«اگر دین ندارید، آزاده باشید». به این سخن در منابع مختلف اشاره شده است و در واقع به امری اخلاقی تأکید می‌کند. فکر می‌کنید تفسیر این سخن امام(ع) چیست؟
کوشا: این جمله نشانگر این است که انسان باید به فطرت انسانی‌اش باز گردد، چون انسان فطرتا موجودی کمال‌جو و خیررسان است، ولی تعلقات دنیوی در اشکال گوناگون به تدریج فطرت پاک انسانی را پوشانده و تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. چه بسا انسان به خاطر تعلقات دنیوی حقیقت را زیر پا می‌نهد و برای تأمین منافعش فرصت‌طلبی کرده و خلاف آزادی و آزادگی رفتار می‌کند. اینجاست که امام حسین(ع) می‌فرماید اگر پایبند به مقررات دین الهی نیستید، آزاده باشید، یعنی فطرت انسانی‌تان را حفظ کنید.صرف‌نظر از اینکه دین چه می‌گوید، انسان که هستید، انسانیت شما چه می‌گوید؟ انسانیت انسان می‌گوید: من موجودی کمال‌جو و خیررسان هستم به همین جهت است که می‌گوید اگر دین ندارید، لااقل آزاده باشید. یعنی حداقل به چارچوبه انسانی خود و روابط انسانی انسان با انسان نگاه کنید که اگر این کار را انجام دهید، مشکل شما حل خواهد شد.
ایکنا: آیا می‌توان از این سخن امام(ع) این‌گونه برداشت کرد که اخلاق امری فرا دینی است؟
کوشا: امیرالمؤمنین(ع) در نهج‌البلاغه می‌فرمایند دین برای این است تا عقول انسان‌ها را شکوفا سازد، بنابراین دین نازل می‌شود تا انسانیت انسان را احیا کند. قبل از توجه به چیستی و ماهیت دین و رسالت آن، باید توجه داشته باشیم که ما انسان هستیم با ویژگی‌های خاص خود، حقیقتا کمال‌جو هستیم، به عنوان یک انسان دوست داریم که آسایش و آرامش داشته و از حقوق انسانی خاص خود بهره‌مند باشیم؛ بنابراین اخلاق جزء طبیعت انسان و پیشادینی است و دین فقط آنچه را که در ذات انسان قرار دارد، احیا می‌کند. دین نصیحت کرده و رهنمود می‌دهد، ولی قبل از آن حقیقت و گوهر انسان با اخلاق انسانی توأم است.
کوشا: عرض من این است که اگر فرضاً دینی هم وجود نداشته باشد - که در جای خود باید تعریف جامع و کاملی از دین داشته باشیم- آن فطرت پاک و کمال‌جوی انسانی وجود دارد و اخلاق که رابطه انسان با انسان را تنظیم می‌کند، در نهاد بشر هست. دین فقط تبلیغ کرده و اخلاق طبیعی و انسانی را شکوفا می‌سازد؛ لذا اصل در وجود انسان، انسانیت است. امروز انواع و اقسام ادیان و مذاهب بر روی کره خاکی وجود دارد، ولی قبل از همه آنها انسانیت و فطرت انسان حاکم است و اینها بعدا شکل گرفته ونوعاً افراد دین خود را از پدرانشان به ارث برده‌اند. لذا باید انسانیت انسان را ملاک قرار دهیم، چون همه در انسانیت مشترکیم و اختلاف ذاتی و طبیعی نداریم، ولی در تفسیر دین دچار اختلاف هستیم و قرائت‌ها متفاوت است.
اتفاقا چنانچه در دنیای پیشرفته ارتباطاتی کنونی به انسانیت انسان برگردیم، بسیاری از مشکلات حل می‌شود. بیشتر مواد سی‌گانه حقوق بشر هم همین را می‌خواهد بگوید که به عنوان انسان حقوق یکدیگر را رعایت کنیم.در واقع بیشتر اصول اعلامیه حقوق بشر منبعث از فطرت انسانی انسان‌ها است.
ایکنا: با توجه به اینکه از آزادی‌خواهی، عدالت‌طلبی و اخلاق‌مداری به عنوان دستاوردها و پیام‌های واقعه عاشورا نام بردید، مصداق‌های این مقولات در جریان نهضت عاشورا را نیز بیان کنید.
کوشا: آزادی‌خواهی یا عدالت‌جویی یا ارائه اخلاق انسانی در تمام حرکات و سکنات امام حسین(ع) و یاران‌شان مرحله به مرحله دیده می‌شود.
زمانی که امام(ع) در مدینه بودند و مورد تهدید قرار گرفتند که به زور از ایشان بیعت ستانده شود، زیر بار بیعت زور نرفتند. چون دید که او را محاصره کرده و می‌خواهند مانع حرکتشان شوند، به همین جهت طرح هجرت را در ذهن خویش پرورانده و از مدینه به مکه هجرت کردند. بعد از چهار ماه اقامت در مکه، چون دعوت کوفیان را دیدند، مسلم را برای حصول اطمینان به آنجا اعزام کردند. مسلم چهل روز در کوفه بود و گزارش کاملی تهیه کرد و چون زمینه را فراهم دید، برای امام پیغام فرستاد و امام به سمت کوفه حرکت کردند.
امام هیچ‌گاه تسلیم زور و قدرت فاسد نمی‌شوند و حتی زن و فرزندانشان را با خود همراه می‌کنند تا نشان دهند که سودای جنگ و ستیز ندارند، حرکت او حرکتی اصلاحی در راستای دعوت مردم کوفه از آن حضرت بوده است. آری، امام نمی‌خواهند به زور کاری را پیش ببرند، بلکه می‌خواهند به درخواست مردم پاسخی مثبت داده باشند و این همان مردم‌سالاری است، یعنی ایشان اگر طالب حکومت هم باشند که قطعاً شایسته امر حکومت هم خود آن حضرت بود، آن را با زور شمشیر نمی‌خواهند، بلکه از طریق زمینه فراهم شده اجتماعی در قالب بیعت مردم می‌خواهد حکومت کند.
معروف است که نامه‌های فراوان و متعددی به امام حسین(ع) نوشتند و چون امام زمینه را فراهم دیدند، حرکت کردند. همراه کردن زن و فرزندان نشان‌دهنده این است که امام نه می‌خواستند کودتا کنند و نه به زور شمشیر مسلط شوند، بلکه می‌خواستند از طریق آرای مردم و به درخواست آنها زمینه حکومتی عادلانه را فراهم کنند.
ایکنا: در تاریخ آمده است که امام حسین(ع) کسی را مجبور به همراهی با خود نمی‌کند.
کوشا: بله، هیچ‌کس را مجبور به همراهی نمی‌کنند و در کمال آرامش حرکت خود را ادامه می‌دهند. کسی که می‌خواهد کودتا کند، معلوم است که زن و فرزند را با خود همراه نمی‌سازد، چون برایش دست و پا گیر خواهند بود. امام حسین(ع) به دعوت مردم پاسخ گفتند و می‌خواستند به حکومت ثابت کنند که تابع خواست مردم هستند.
با توجه به اینکه امام حسین(ع) زن و فرزندانشان را با خود همراه کردند، می‌توان گفت دنبال حرکت یا نهضتی اصلاح‌طلبانه بودند نه قیام به معنای حرکت مسلحانه وبراندازانه ازطریق زور وقوای نظامی. درواقع امام علیه السلام می خواست تحولات اصلاحی از مسیر خواست آگاهانه خود مردم تحقق پیدا کند. بیعت ستانی از مردم توسط مسلم بن عقیل هم راهی از راهکارهای مسالمت جویانه آن حضرت بود.
اصلا امام حسین(ع) خودشان بحث اصلاح‌طلبی را بیان فرموده و به زبان آورده‌اند:«اني لَم أَخرُج أَشِراً وَ لابَطراً وَ لا مُفسِداً وَ لا ظالِماً و اِنَّما خَرَجتُ لِطَلَبِ الإصلاحِ فِي امّة جدّي أُرِيدُ أَن آمُر بِالمَعرُوفِ وَ أَنهي عَنِ المُنكَرِ وَ أَسيرَ بِسيرَةِ جَدّي وَ أبي علي بن ابي طالب». این سخن امام گویای آن است که حرکت آن بزرگوار کاملاً مردم سالارانه و مسالمت جویانه بوده است و هرگز متوسل به زور نگردید. آری به نظر من، حسین بن علی یک اصلاح طلب به معنای واقعی آن است. بنابراین، اصلاح‌طلبی امام حسین(ع) از واضحات است.
ایکنا: پس حرکت ایشان، قیام به معنای مصطلح امروز همراه با ساز و برگ نظامی نبوده است؟
کوشا: بلی، هرگز آن حضرت متوسل به زور و قوای قهریه نشده است و قضایای بعد نیز هرچه بود، درمقام دفاع بوده است. یعنی من بی‌تفاوت نیستم، به درخواست مردم پاسخ مثبت دادم و حرکت کردم، حرکت من حرکتی اصلاحی و بر اساس عدل و داد است. در طول مسیر طی سخنانی به مردم آگاهی داده و می‌فرمایند:«به جان خودم قسم، امام و پیشوای راستین آن کسی است که به کتاب خدا عمل کند، راه قسط و عدل را در پیش گیرد، و تابع حق باشد و وجود خود را وقف فرمان خدا بگرداند».
این سخنان در منابع دقیقی مثل تاریخ طبری از قول امام حسین(ع) نقل شده است. زمانی که امام حسین(ع) با سپاه حر بن یزید ریاحی در منزلی به نام شِراف روبرو شدند، پس از اقامه نماز ظهر فرمودند:«ای مردم! اگر شما پروای الهی داشته باشید و حق را برای اهلش به رسمیت بشناسید، موجب خشنودی خدا خواهد شد و ما اهل‌بیت پیامبر به ولایت و رهبری مردم، شایسته و سزاوارتریم تا این مدعیان ناحقی که راه ستم و تجاوز را در پیش گرفته‌اند». این سخنان در تاریخ طبری نقل شده است.
زمینه و بستر اجتماعی قیام امام حسین(ع) بر اساس حرکت اصلاحی بوده و ایشان یک مصلح و اصلاح‌طلب واقعی بودند که می‌خواستند با هر نوع تبعیض، ظلم، فساد و نابرابری مبارزه کنند، ولی مبارزه ایشان کاملا ریشه اجتماعی داشت و برآمده از خواست مردم بود. امام حسین(ع) نمی‌خواست چیزی را به زور بر مردم تحمیل کند، و این نکته بسیار مهم است.
ایکنا: با توجه به اینکه در عصر گذار از سنت به تجدد زندگی می‌کنیم، انسانی که در این عصر زندگی می‌کند، چه ویژگی‌ها و خصوصیاتی دارد و چه خطراتی او را تهدید می‌کند؟
کوشا: وقتی می‌گوییم مدرنیته و انسان مدرن، باید توجه داشته باشیم که یک‌سری حقایق ثابت وجود دارد که بُعد زمان آنها را کمرنگ نمی‌کند و به بوته نسیان و فراموشی هم نمی‌اندازد؛ مثل اینکه ضرب عدد دو در دو مساوی است با چهار؛ هزاران سال پیش هم همین بوده، امروز نیز دو ضرب در دو مساوی با چهار است و میلیاردها سال دیگر تا روز قیامت، دو ضرب در دو مساوی با چهار خواهد بود.
مدرنیته بیشتر از طریق روابط انسان‌ها با یکدیگر که به هم نزدیک شده‌اند، به وجود آمده است. قبلا هر کس در هر شهر و دیاری که ساکن بود، آگاهی و اطلاعاتش درهمان محدوده خاص خودش بود و از نقطه دیگر خبر نداشت. اما امروزه دنیا به دهکده جهانی تبدیل شده که همگان با هم ارتباط دارند، بنابراین انسان‌ها از منظر ارتباطات، پیشرفته و مدرن شده‌اند، ولی این پیشرفت‌های اجتماعی، علمی و صنعتی مانع از این نیست که حقایق ثابت انسانی را نادیده بگیریم.
کار خوب در هر شرایطی و از هر کس سر بزند، خوب و کار بد در هر زمان و مکانی و از هر کس سر بزند، بد است؛ این همان اصل حسن و قبح ذاتی است.
ایکنا: به نظر شما چرا اهداف، آرمان‌ها و پیام‌های عاشورا آن‌گونه که باید و شاید به درستی در جامعه تبیین نشده است؟ چه موانعی در این راه وجود داشته و دارد؟
کوشا: بزرگترین خطری که جامعه امروزی را نهدید می‌کند، استحاله فرهنگی در قالب عرضه خرافات به نام دین و مذهب است. گاهی افرادی در قالب مداحی حتی ناخواسته خرافات را تبلیغ می‌کنند وفضای فرهنگی را آلوده می سازند. خرافات و مطالب غلط مثل این است که شما حوض آب زلال و روشنی داشته باشید و مقداری سم داخل آن بریزید، وقتی این کار را انجام دادید، تمام ماهی‌های داخل آن کشته می‌شوند. گاهی این سم‌ها، سموم فکری و فرهنگی و تحریف اذهان است. وقتی ملتی را با خرافه و نادانی از طریق شیوه‌های گوناگون خواب کنید، توسعه فرهنگی پیدا نمی شود و در نتیجه مردم توسری‌خور و خرافاتی می‌شوند و متأسفانه امروز در ایام محرم، مردمی که با عشق تمام می‌خواهند عزاداری کرده و مجلس عزای امام حسین(ع) را برپا کنند، اینها برایشان عادت شده و ترک عادت هم بسیار سخت است. گاه جوانی که شاید زیاد پایبند نماز و روزه هم نباشد، دوست دارد سینه بزند، زنجیرزنی کند! چرا؟ چون ما اینها را روشن نساخته و قانونی را هم برای سازماندهی آنها از نظر فکری وفرهنگی وضع نکرده‌ایم.
امروز برخلاف هدف امام حسین(ع) در روز عاشورا، دسته‌جات عزاداری آلودگی صوتی زیادی ایجاد می‌کنند. آیا هدف امام حسین(ع) این بود؟ نتیجه قیام امام حسین(ع) این بود که طبل بزنند؟!
ایکنا: در واقع شور بر شعور غلبه کرده است؟
کوشا: اگر عواطف در مسیر صحیح خود هدایت نشود به کار گرفته نشود و از طرف دیگر تعقل را تقویت نکنیم، مصیبت به بار می‌آید.
اگر بخواهیم قیام امام حسین(ع) برای ما منتج به نتیجه شود، قطعاً باید در بُعد عاطفی درست و منطقی حرکت کنیم و در بعد عقلانی نیز درست گام برداریم.
انتهای پیام
