اختصاص 72 درصد دروس خارج قم به 20 درصد نظام فقه شیعه/ عبادات و طهارت؛ مهم‌ترین موضوع
گروه حوزه‌های علمیه ــ بررسی آماری پراکندگی موضوعی جلسات درس خارج فقه حوزه علمیه شهر قم بیانگر این واقعیت است که موضوع 72 درصد از این جلسات، مسائل «عبادات» مانند طهارت و نماز است. این در حالی است که بخش عبادات فقط 20 درصد کل نظام فقه شیعه را شامل می‌شود.
به گزارش ایکنا؛ «حوزه سکولار» عنوانی است که پس از سخنرانی جنجالی حسن رحیم‌پور ازغدی در مدرسه فیضیه بیش از گذشته مورد توجه قرار گرفت و بحث و جنجال‌ها پیرامون آن بالا گرفت. حسن رحیم‌پور در آن سخنرانی گفته بود: ««فقه بی‌ربط با زندگی، زندگی بی‌ربط با فقه، درس خارج‌هایی که به جای تئوریزه حکومت و تمدن دینی، عملاً فقه سکولار می‌سازند، فقه فردی، عبادی طهارت و نجاست. اما درباره اقتصاد، سیاست، بانک و روابط بین‌الملل حرفی ندارند.
سکولاریسم یعنی همین است؛ همه می‌گویند سکولاریسم در دانشگاه است. بگذارید بگویم ریشه سکولاریسم در حوزه است. سکولاریسم یعنی تفکیک دین از حکومت، دولت و تمدن. تفکیک نظری وقتی است که حرفی ندارید. ۵ درس خارج از فقه نه، یک درس خارج فقه در قم، مشهد، نجف و اصفهان دارید که پرسش‌هایش را از بیرون بگیرد و همین الان در مسائل حکومتی بیاید براساس آن‌ها ادله را پیدا کند و بحث کند. یعنی از ذهن نیاید به عین، از عین بیاید به ذهن. چند تا هستند؟
هنر نیست هی طهارت، نجاست و طواف بگویند، هزار بار گفته شده و برای هزار و یکم هم می‌گویند. به قول مطهری می‌گوید اجتهاد تکرار حرف‌های مکرر نیست. جواب مسائل حل شده نیست. اجتهاد یعنی جواب مسائل حل نشده. مسائل حل نشده را جواب بده، مسائل حل شده را که همه بلدند جواب بدهند.
شنیدم ۷۰۰-۸۰۰ رساله می‌خواهند در قم بدهند، ما اصلاً ۷۰۰ تا مرجع می‌خواهیم؟ این جور که کارخانه انبوه تولید مرجع تقلید شروع شده کاری نیست. کسی ۴ شرح و حاشیه بخواند و همان را بگوید مرجع می‌شود؟ حساسیت سر مسائل جزئی درجه ۶، عدم حساسیت درباره مسائل درجه یک.
۴ سؤال جدی در حوزه فقه اداری، فقه حکومتی، فقه روابط بین‌الملل، فقه اقتصادی، فقه بانکی مطرح می‌شود، اغلب این‌هایی که می‌خواهند رساله بدهند هیچی برای گفتن ندارند. یک علت اینکه بگویند جمهوری اسلامی ناکارآمد است، سیستمش درست نیست برای این بی‌سوادی‌هاست. سواد‌های به درد نخور. بی‌سوادی حوزه.
الان ۱۰۰ مسئله مطرح می‌کنم در یک درس خارج فقه به این‌ها نمی‌پردازند، در حالی که ۸۰ مسئله از ۱۰۰ مسئله جزء مسائل اصلی جامعه ماست. علت آن است که اکثر این‌ها اصلاً جواب ندارند. اصلاً نمی‌دانند مظان پاسخگویی به این مسائل در کدام بخش قرآن و حدیث است.»
بیان این اظهارات با انتقادات تند جامعه روحانیت مواجه شد تا آنجا که برخی از مراجع تقلید علاوه بر پاسخگویی شفاهی به این سخنان، به انتشار بیانیه اقدام کردند. برخی از مراکز و تشکل‌های رسمی حوزه نیز با انتشار پیام و بیانیه‌هایی جداگانه این اظهارات را توهین به حوزه علمیه تلقی کرده و به انتقاد از آن پرداختند. سوای بررسی این مسئله که موافقان و مخالفان سکولاریسم در حوزه‌های علمیه چه استدلال‌هایی دارند و چه می‌گویند، بررسی آماری پراکندگی موضوعی جلسات درس خارج حوزه علمیه در سال ۹۷ بیانگر واقعیت‌هایی است که می‌تواند در مقام داوری مؤثر باشد.
نگاهی آماری به جلسات درس خارج فقه
در آغاز لازم به ذکر است که براساس موضوع‌بندی کتاب «شرایع الاسلام» فقه شیعه به ۵۲ باب تقسیم می‌شود. در یک تقسیم‌بندی کلی همه ۵۲ باب با دو عنوان عبادات و معاملات قرار می‌گیرند. عنوان عبادات مشتمل بر موضوعات ذیل است: طهارت، نماز، روزه، حج و عمره، خمس، زکات، اعتکاف، جهاد، امر به معروف. عنوان معاملات به سه گروه عقود، ایقاعات و احکام تقسیم می‌شود و دربرگیرنده ۴۲ موضوع است که از جمله آن‌ها می‌توان به نکاح، تجارت، قضاوت، رهن، اجازه، مضاربه، صلح، مزارعه، وکالت، عاریه، حدود، قصاص و دیات اشاره کرد. بخش معاملات شامل روابط حقوقی و قضایی جامعه است که انعکاس آن در قانون مدنی محسوس است.
براساس نمایه دروس خارج فقه حوزه که در سایت شبکه اجتهاد منتشر شده است، ۱۸۰ جلسه درس خارج فقه در شهر قم برگزار می‌شود. یادآور می‌شود نمایه مذکور در حال به‌روزرسانی است و برنامه دروس خارج بسیاری از مراجع و چهره‌های سرشناس حوزه در آن به چشم نمی‌خورد.
با انجام بررسی‌ها مشخص شد از میان ۱۸۰ کرسی درس خارج فقه شهر قم، که اطلاعات آن‌ها در سایت منتشر شده است، ۱۳۰ کرسی به بحث «عبادات» اختصاص دارد. از این میان ۲۲ کرسی در خصوص نماز، ۱۲ کرسی در خصوص طهارت، ۱۱ کرسی درباره حج، ۱۱ کرسی درباره خمس، ۱ کرسی به زکات و ۱ کرسی به روزه اختصاص دارد. ۷۴ کرسی نیز به عنوان عبادات اختصاص دارد که موضوع آن نامشخص است.
بر این اساس روشن می‌شود حدود ۷۲ درصد جلسات درس خارج فقه شهر قم به بررسی عنوان «عبادات» اختصاص دارد که کمتر از ۲۰ درصد منظومه فقه شیعی را دربرمی‌گیرد. با اینکه بخش معاملات فقه تماماً ناظر به مسائل حکومتی و مناسبات حقوقی و اجتماعی مردم است، اما کمترین میزان جلسات درس خارج فقه به این موضوعات اختصاص دارد. این در حالی است که اساس نظام جمهوری اسلامی بر پایه مبانی فقه شیعه استوار است و سازوکار اداره جامعه را در درون آثار و نظارت فقهی جست‌وجو می‌کند.
نکته جالب اینجاست که سایت اجتهاد در سال ۹۵ گزارشی از پراکندگی موضوعی جلسات درس خارج در کل کشور ارائه کرده است که بخشی از آن چنین است: «با مقایسه آمار دروس ارائه شده، بیشترین مباحث عبادات دارای بیشترین سهم از کل دروس هستند. شهر قم با ۵۸ درصد دروس در صدر این لیست قرار دارد. همچنین بخش کوچکی از مباحث نیز به عنوان مباحث جدید در حوزه‌های سراسر کشور تدریس می‌شود که امید می‌رود در آینده، این مباحث و کارآمد بخش بیش‌تری از مباحث حوزوی را به خود اختصاص دهند.»
ظاهراً توجه بیش از حد به بحث عبادات و غفلت از موضوعات مورد نیاز جامعه مسئله‌ای است که سابقه چندین ساله دارد. با این حال خبرگزاری ایکنا این آمادگی را دارد تا در صورتی که آمار متفاوت و به‌روزتری از وضعیت دروس خارج حوزه‌های علمیه وجود داشته باشد، آن را منتشر کند.
گزارش مصطفی شاکری
انتهای پیام
