دهه‌ای که خاموش ماند

«إنّا لله وإنّا إليهِ رَاجعُون» را می‌گویند، ناگهان پارچه‌ای سفید تمام زاویه‌ دیدت را دربرمی‌گیرد و فردی که گویی سال‌ها بی‌جان بوده زیر آن پارچه سفید از نظرت پنهان می‌شود، خوابی ابدی که برخاستنی را در پی ندارد. غسل، نماز میت، کفن، سنگ لحد، خروارها خاک و تمام.

برگه‌ها بالا، زمان تصحیح آزمون‌های زندگی، نتیجه و کارنامه رسیده، اما برای برخی فقط افسوس مانده و حسرت؛ زمان سپری شده که بازگشتی هم ندارد؛ حسرت  از جنس بندگی نکردن، زندگی نکردن و اشرف مخلوقات نبودن...

زندگی‌ای که فرصت توشه‌اندوزی برای سرای باقی بود به پایان رسید و مهلتی برای تکرار نیست تا بر حسنات خود بیفزاید و با دستانی پر از بندگی به سوی مالک روز جزا برود.

همه چیز تمام شده است و انسان با اعمال خوب و بد خود تنها مانده، تنهای تنها. البته همیشه هم این طور نیست. جسم بی‌جان زیر خاک تنها نیست. دری به روی او باز است که بر حسناتش می‌افزاید. اینجا نور امید است که می‌تابد. اینان کسانی‌اند که دانستند مال و فرزندان زینت حیات دنیا هستند و آنچه می‌ماند اعمال صالح است که تا قیامت باقی است و نزد پروردگار از نظر ثواب بهتر و از نظر امید نیکوتر است.

صدقه داد، خیرات کرد، دست مستمندی را گرفت و بلند و کرد، دخترانی را جهیزیه‌ بخشید و به خانه بخت فرستاد، مدرسه‌ای ساخت و فرصت علم‌آموزی را مهیا کرد، مسجدی را بنا کرد و سبب‌ساز اجتماع مؤمنان شد. بدین ترتیب ترازوی اعمال صالح را سنگین و سنگین‌تر کرد تا اگر جسم را توان باقی ماندن در این سرای فانی نبود، روح همچنان زنده بماند؛ زنده بماند میان دانش‌آموزانی که خواندن و نوشتن را در مدرسه ساخته شده با اموال او می‌آموزند، زنده بماند کنار تکبیرهای مکبر و نمازگزاران مسجدی که بنا کرده بود، زنده بماند کنار وقفی که کرد و او را جاودانه ساخت تا روزی که خیر او سایرین را منتفع می‌کند.

آری وقف همان باقیات صالحاتی است که برای آدمی همچون اکسیر جاودانگی عمل می‌کند و طول عمر وی را به درازای خدمتگزاری او در تاریخ افزایش می‌دهد.

وقف عقدی است كه به موجب آن مالک قسمتی از اموال خود را در حبس قرار می‌دهد و به اين شكل از نقل و انتقال مصون می‌ماند و منافع آن نيز در مسير مشخصی مصرف می‌شود. در مواردی كه برای مصلحت عمومی مانند مسجد، مدارس، تعزيه، اطعام، دارو و درمان وقف می‌شود را وقف عام و مواردی كه برای شخص يا اشخاص معين و محصور وقف می‌شود همچون وقف بر اولاد و خويشان را وقف خاص گويند. لفظ وقف اگرچه در قرآن به کار نرفته، اما احادیث بسیاری به استحباب وقف اشاره کرده و احکام آن را شرح داده‌اند. وقف همان سنت نبوی است که در روایات این گونه مورد توجه قرار داده شده و پیرامون آن بیان شده است که هیچ یک از صحابه پیامبر(ص) نبودند مگر آنکه سعی می‌کردند بخشی از مال خود را ولو اندک به صدقات جاریه اختصاص دهند.

وقف؛ از سیر کردن شکم تا روشن کردن ذهن

وقف از گذشته عامل خیر و برکت بوده است و در قالب‌های متعدد بروز و ظهور یافته است. از وقف عواید موقوفه برای خرید جهیزیه و تأمین نیاز ایتام گرفته تا خرید دانه برای پرندگان در زمستان گویی وقف دریای بی‌انتهایی است که توان خدمت به تمام اجزای دنیا اعم از انسان، حیوان و محیط زیست را دارد و در این بین مرزی برای نیازهای مادی و معنوی آنان متصور نشده است. عواید وقف گاهی شکم گرسنه‌ای را سیر می‌کند و گاهی فکر و ذهن او را بصیرت و دانایی می‌بخشد.

اولین وقف سایبری

سيدمرتضی ميرسراجی از همان واقفانی است که عرصه نگاه خود را وسیع‌تر کرد و از قالب وقف یاری گرفت تا به خدمت‌رسانی به همنوعان خود بپردازد.  پس پایگاه اطلاع‌رسانی رکوردهای جهانی الخیرات را که ویژه ثبت رکوردهای معنوی – فرهنگی است برای اولین بار در جهان راه‌اندازی و تارنمای آن را به نشانی (www.al-khayrat.org) و (www.al-khayrat.ir)،  دامنه خارجی org، دامنه داخلی ir، پایگاه داده شامل اطلاعات و داده وقف کرد. بر طبق این وقف‌نامه درآمدها، جوايز، هدايا، حمايت‌های مالی و غيره به موقوف عليهم الخيرات (برگزيدگان هيئت داوری) تعلق می‌گيرد.

این وقف ارزشمند منفعتی و عام بوده و مادامی كه سيدمرتضی ميرسراجی در حيات است، خود عهده‌دار توليت اين موقوفه سايبری است و پس از فوت، بر طبق وقفنامه توليت به شخص حقيقی يا حقوقی محول می‌شود.

میرسراجی که روزهای 40 سالگی خود را سپری می‌کند و دانشجوی دکترای الهیات است از اینکه ژن خوب نیست و در عرصه فرهنگ تنها مانده با ایکنا سخن گفت و بیان کرد: امروز برای ترویج فرهنگ دینی باید از ابزار نوبن استفاده کرد؛ ابراز ارادت به خاندان نبوی هر روز شکل متفاوتی به خود می‌گیرد و این مسئولان عرصه فرهنگ هستند که باید آن را تشخیص دهند.

یکی دیگر از واقفان روزگار ما خبات ساعدی است که مادری اهل تشیع و پدری اهل سنت دارد و صاحب‌امتیاز ماهنامه «کورده‌واری» است و هشت ستون از نشریه خود را به آزاد سازی زندانیان جرائم غیرعمد اختصاص داده است و با بیان موارد به جمع‌آوری کمک به خیران اقدام می‌کند، به نحوی که تاکنون زمینه آزادسازی 14 زندانی نیازمند جرائم غیرعمد را طی چهار سال فراهم کرده است.

خبات ساعدی با نگاهی به حوزه رسانه و تأثیری که این نهاد در ایجاد بصیرت در جامعه دارد، زمینه ایجاد وقف مشارکتی را نیز ایجاد کرده است که در توضیح آن به ایکنا گفت: موقوفه‌ای مشارکتی به‌ همت این مؤسسه به‌ ثبت رسیده است تا به رسانه‌های کشور خدمت‌رسانی کند. برای این امر شماره حسابی تعیین شده تا خیران با پرداخت مبالغی زمینه خرید یک ملک مسکونی یا کشاورزی را فراهم آورند تا درآمد آن برای کمک به رسانه‌های کشور و فعالیت‌های رسانه‌ای هزینه شود که اولویت این امر در ابتدای فعالیت با رسانه‌های کردستان است.

همگام با نگاه همه‌جانبه‌نگر اسلام وقف کنیم

پس این ظرفیت وجود دارد که از ابزار وقف برای خدمت‌رسانی به نوع بشر در ابعاد مختلف استفاده کرد، لکن این مهم نیاز به فرهنگسازی و مدیریت دقیق و مبتنی بر نگاه همه‌جانبه‌نگر اسلام دارد.

حجت‌الاسلام محمدعلی خسروی، ‌مؤلف کتاب «موسوعه الوقف فی الفقه الاسلامی»، از تصور نادرستی که درباره وقف در جامعه شکل گرفته و محدود به نیات مذهبی شده است انتقاد می‌کند و می‌گوید: برخی گمان می‌کنند برای دستیابی به ثواب وقف باید نیت دینی و مذهبی داشت، در حالی که علما فتاوایی داشته‌اند که غیر از این مسیر را بیان می‌کند و حتی بزرگانی همچون صاحب عروه الوثقی، امام خمینی(ره) و محقق حلی صراحتاً فتوا دادند که یک مسلمان می‌تواند بخشی از اموال خود را در راه رفع نیازهای کفار و کسانی که هم‌کیش او نیستند وقف کنند. این امر نشان از ظرفیت وقف برای هم‌گرایی و نوع‌دوستی و خدمت به تمام انسان‌ها دارد. بیان چنین مطالب و فتاوایی سبب جذب بیشتر عموم مردم به سنت وقف می‌شود.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین مرتضی جوادی‌آملی، رئیس بنياد بين‌المللی علوم وحيانی اسراء، نیز یکی از مهم‌ترین مسائل در زمینه وقف مال را توجه به نیازمندی‌های روز جامعه می‌خواند و با ابراز تأسف از اینکه در این زمینه اهتمام جدی وجود ندارد، گفت: واقفان باید با کارشناسان اقتصادی جامعه در ارتباط باشند تا در نتیجه عملکرد آنان، ثواب و اجر الهی برای واقف حاصل و علاوه بر آن جامعه نیز منتفع شود.

عماد افروغ، جامعه‌شناس، نیز شکاف بین عرصه رسمی و مدنی کشور را سبب آسیب دیدن وقف می‌داند و در این باره گفت: وقتی بین جامعه رسمی و غیررسمی کشور ارتباط خوبی وجود نداشته باشد، مسئولان از وضعیت مردم و نیازهای آنان مطلع نمی‌شوند، اما هرچه این شکاف کمتر باشد، نیازها دقیقاً فهمیده می‌شود و اعتماد بین این دو سطح تقویت می‌شود.

با نگاهی تیزبینانه و مدیریت دقیق می‌توان از وقف به منظور ابزاری برای رفع نیاز جامعه استفاده کرد و به آن سمت و سو داد؛ اگرچه مدیران اوقاف در ایجاد این ذهنیت تلاش کافی را نداشتند، اما واقفان همواره در طول تاریخ به این مهم نظر داشتند و همت خود را برای رفع نیاز روز جامعه به کار گرفتند، اما در این زمینه به فرهنگسازی بیشتری برای متداول‌تر شدن موضوع نیاز داریم.

انتقال فرهنگ وقف به نسل‌های آینده

تاریخ بشر همواره از وقف منتفع بوده و هست؛ اما در جریان ماندن این سنت حسنه نیازمند ساز و کارهایی است که نادیده گرفتن آن سبب از بین رفتن خیری جمعی می‌شود. در برهه‌های مختلف تاریخی این خیانت صورت گرفت و حقوق موقوفات نادیده انگاشته شد، اما امام خمینی(ره) پس از انقلاب اسلامی ایران با صدور پیامی تاریخی و تأکید بر بازگرداندن موقوفات به وقفیت، فرهنگ و سنت حسنه وقف را احیاء کردند و براساس این پیام تأکید و تصریح کردند که موقوفات  باید به وقفیت برگردند. اعتمادی که از دست رفت باید بازگردد، اما چطور و چگونه؟

بازآفرینی اعتماد به وقف

کارشناسان در گفت‌وگو با ایکنا، در تبیین راهکارهای ترویج فرهنگ وقف از ضرورت بازآفرینی اعتماد سخن گفتند. حجت‌الاسلام‌والمسلمین هادی قبادی، مشاور رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، در زمینه بازآفرینی اعتماد به اوقاف گفت: سازمان اوقاف باید در حیطه وظایف خود عمل کند و برخی فعالیت‌های جنبی را محدودتر کند. در برهه‌هایی از تاریخ چهار دهه انقلاب، مسائل سیاسی در اداره موقوفات دخیل شده است و این امر به فرهنگ وقف ضربه زده است. دخالت دادن مسائل سیاسی در اداره موقوفات سبب سلب اطمینان از مردم می‌شود. اگر از موقوفات برای یک تفکر خاص سیاسی استفاده شود، در بخشی از جامعه که به آن تفکر اعتقادی ندارند ذهنیت منفی به وقف ایجاد می‌شود.

حجت‌الاسلام‌والمسلمین اصغر هادوی کاشانی، مسئول نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه شاهد، نیز پویا شدن وقف را همچون سایر موضوعات نیازمند بازاریابی و تبلیغات می‌داند و معتقد است با وجود این در رسانه ملی به عنوان مهم‌ترین و بزرگ‌ترین ابزار تبلیغاتی کمتر اثری از تبلیغ سنت وقف و معرفی ابعاد مختلف آن به چشم می‌خورد؛ این در حالی است که عموم مردم ساعت‌ها از برنامه‌های تلویزیون بهره‌مند می‌شوند و این رسانه می‌تواند جایگاه مناسبی برای ارائه و تبلیغ این سنت نبوی باشد.

وی یکی از راهکارهای ترویج سنت حسنه وقف را ساده‌تر کردن سازوکارها و روند اداری دانست و بیان کرد: تجلیل از خادمان و معرفی آنان و همچنین بیان برکاتی که وقف برای جامعه داشته است نیز می‌تواند به پویایی وقف و تبلیغ آن کمک کند.

وقتی آب هست، تیمم چرا؟

بنا بر گزارش ایکنا؛ وقتی جامعه آثار، برکات و ثمرات وقف را نداند و مشاوران آگاهی نیز در این زمینه وجود نداشته باشند که نیاز جامعه را به واقف معرفی کنند و همچنین عمل به وقف مطابق نیت واقف نباشد و نگرش‌های اقتصادی جایگزین آن شود، شاهد تغییر تفکر مردم به وقف خواهیم بود. در این شرایط نهادهای هم‌عرضی پا به میدان می‌گذارند که برخی از آن‌ها صرفاً به دنبال سوءاستفاده از نیات خیر مردم هستند. این نهادها نمی‌توانند در حد ظرفیت‌های وقف نقش‌آفرینی کنند، زیرا فاقد صفت جاودانگی هستند. از جمله این نهادها مؤسسات خیریه هستند که گاه در کسوت امور خیریه ظاهر می‌شوند اما در باطن ملجأیی برای‌ پولشویی و کلاهبرداری محسوب می‌شوند.

می‌دانیم که برای تبلیغ و ترویج این سنت نبوی به طور حتم کم گذاشته‌ایم و آن اهتمامی را که باید به خرج نداده‌ایم؛ پس شایسته است حتی‌المقدور اگر سنتی را بنا نهادیم که زمینه‌ساز ترویج فرهنگ وقف باشد ادامه دهیم. از جمله این موارد برپایی دهه وقف است تا چند روزی را در سال بیشتر از وقف بگوییم و بشنویم و فراموش نکنیم چه فرصتی برای جاودانگی در اختیار داریم. همه این‌ها در حالی است که دهه وقف امسال از 15 آبان‌ماه آغاز شد و تا روز گذشته، 25 آبان‌ماه، نیز ادامه داشت، اما کم‌فروغ‌تر و خاموش‌تر از همیشه.

برخی در بیان چرایی این سکوت از تغییر مدیریت‌های ایجاد شده در سازمان اوقاف سخن می‌گویند. ما نیز قصد پیشداوری نداریم، اما امید که فرهنگ وقف در لابه‌لای بازی‌های سیاسی هر روز کم‌رنگ و کم‌رنگ‌تر نشود و مدیریت جدید هر چند با وقفه گامی نو و مستحکم در این زمینه بردارد.

انتهای پیام