امید؛ از واقعیت تا ذهنیت

«امید» یعنی باور داشتن به اینکه اتفاقات و شرایط مطلوبی در زندگی فردی و اجتماعی رخ خواهد داد. امید، احساسی است درباره اینکه می‌توانیم آنچه را که می‌خواهیم به دست آوریم، یا اینکه یک اتفاق و نتیجه دلخواه برای ما رقم بخورد. نگرش مثبت و امیدوارانه ضمن اینکه انسان را به تلاش و تکاپو وامی‌دارد، سلامت روان او را نیز تضمین کرده و به عنوان محافظ انسان برابر رویدادهای استرس‌زای زندگی عمل می‌کند. از طرف دیگر در جهان‌بینی توحیدی، امید در راستای تکامل انسان به سوی خلیفةاللهی تعبیر شده و آرامش حقیقی و تقویت امید تنها از طریق ارتباط با خالق حاصل می‌شود.
از دیدگاه قرآن، امید به لقای الهی در روز رستاخیز، علاوه بر اینکه زمینه انجام عمل صالح را فراهم می‌کند، ریشه یأس و ناامیدی را از بین برده و مؤمنان را برای مقابله با مشکلات دنیوی آماده می‌سازد؛ به همین دلیل خداوند مؤمنان را با صفت امیدواری به رحمت الهی ستایش کرده و ناامیدی از رحمت خود را به کافران نسبت می‌دهد. از آنجا که امید و امیدواری به زندگی از ضرورت‌های دنیای امروز محسوب شده و به افراد در مقابله با مشکلات زندگی فردی و اجتماعی کمک می‌کند، خبرگزاری ایکنا گفت‌و‌گوهایی را با اساتید جامعه‌شناسی و روانشناسی و کارشناسان مذهبی به منظور بررسی ابعاد مختلف مسئله امید انجام داده که هر کدام پیش از این به صورت جداگانه منتشر شده است و اکنون چکیده آنها در قالب یک گزارش تلفیقی به مخاطبان تقدیم می‌شود.

 عوامل افزایش امید اجتماعی
احمد مهرشاد، جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه، امید را دارای دو بُعد واقعی و ذهنی معرفی کرده و معتقد است ذهنیت و برساخت جامعه می‌تواند اتفاقات خوب را به رخدادهای تلخ و منفی یا برعکس تبدیل سازد؛ ضمن اینکه از همبستگی اجتماعی و اعتماد عمومی به عنوان عوامل اصلی در افزایش امید اجتماعی نام می‌برد.
وی درباره امید و امیدواری در جامعه، اظهار کرد: دو بعد بسیار مهم در رابطه با امید وجود دارد؛ بعد واقعی و آنچه در جامعه اتفاق می‌افتد که هم می‌تواند باعث تقویت امید شود و هم احیاناً آن را دچار آسیب سازد. بعد دوم بخشی است که در ذهن ما اتفاق می‌افتد، در واقع نحوه نگرش‌ها نیز در کاهش یا افزایش امید مؤثر است.
این جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه با بیان اینکه امید مفهومی است که هم بعد فردی و هم بعد اجتماعی دارد، افزود: در بعد اجتماعی دو عامل همبستگی اجتماعی و اعتماد عمومی بسیار مؤثر است، در واقع یکی از عوامل اصلی که امید اجتماعی را افزایش می‌دهد، فضای اعتماد و انسجام است؛ حتی در شرایط سخت که امکان دارد جامعه به مسائلی رو آورد که به رویکرد ناامیدی دامن بزند، این اعتماد و انسجام می‌تواند کمک‌کننده باشد.
مهرشاد در خصوص راه‌های افزایش امید در جامعه خاطرنشان کرد: هرچه رفتارها و اتفاقاتی که به صورت واقعی در فضای سیاسی، اجتماعی یا اقتصادی رخ می‌دهد مثبت باشد، می‌تواند امید را افزایش دهد؛ به علاوه بازتاب و برساخت ذهنی که جامعه درباره خود و اتفاقات اطرافش دارد نیز در میزان امید بسیار تأثیرگذار است. این ذهنیت حتی می‌تواند برای جامعه‌ای که وضعیت ناامیدکننده‌ای نیز ندارد، تولید ناامیدی کند.

وی با بیان اینکه رسانه‌ها در ایجاد ذهنیت و برساخت جامعه بسیار مؤثر هستند، گفت: گاهی اوقات امکان دارد اتفاق بسیار خوبی که رخ داده است، در بازنمایی رسانه‌ای به اتفاقی تلخ و منفی تبدیل شود یا برعکس، اتفاقی که می‌تواند جامعه را دلسرد سازد با یک ساخت رسانه‌ای می‌تواند منجر به ناامیدی نشود، چرا که امید یا ناامیدی الزاماً مترادف پیروزی یا شکست نیست، ممکن است افراد در موقعیتی که پیروز صحنه نباشند همچنان امیدوار باشند و بالعکس در موقعیتی که به ظاهر پیروز باشند دچار ناامیدی شوند؛ اینجاست که دو عامل به شدت می‌تواند مؤثر باشد، یکی کنش‌گران و بازیگران کلان که در بروز اتفاقات دخیل‌اند و دیگری فضاهای رسانه‌ای و عواملی که در شکل‌گیری نگرش‌ها دخالت دارند.
این جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه با اشاره به تبعات و پیامدهای ناامیدی در جامعه گفت: جامعه برای حرکت رو به جلو به انرژی نیاز دارد که بخش زیادی از آن از امید سرچشمه می‌گیرد. حتی در تعالیم دینی آمده که یکی از بزرگترین گناهان کبیره ناامیدی و یأس است، چون زمانی که جامعه‌ای دچار ناامیدی می‌شود، فضاهایی که می‌تواند محرک آن برای تغییر و اصلاح باشد، خوب عمل نمی‌کند، نوعی خمودگی در افراد آن جامعه به وجود می‌آید و حتی ممکن است دست به خودتخریبی زده و همه چیز را پایان یافته بدانند.
وی اضافه کرد: چنین جامعه‌ای به شدت در برابر آسیب‌ها و مشکلات واداده می‌شود و به تعبیر عامیانه چیزی برای از دست دادن ندارد، این وضعیت برای هر جامعه‌ای دردناک خواهد بود.

سرمایه اجتماعی؛ بستر امیدآفرینی
رضا اسماعیلی، عضو هیئت علمی گروه مدیریت و برنامه‌ریزی فرهنگی دانشگاه آزاد اصفهان معتقد است نظام سیاسی می‌تواند از طریق بسترسازی محیط اجتماعی، افزایش سرمایه‌های اجتماعی و آموزش مهارت‌های زیست جمعی به شهروندان، روحیه امیدواری را در جامعه گسترش دهد.
وی در خصوص اینکه چگونه می‌توان روحیه امید و امیدواری را در جامعه گسترش داد، گفت: در این زمینه دو اقدام باید انجام شود؛ یکی بسترسازی محیط اجتماعی که در حوزه وظایف مدیریت عمومی جامعه قرار دارد و دیگری افزایش سرمایه‌های اجتماعی است. سیستم سیاسی باید بسترها را برای افزایش امید اجتماعی فراهم کند؛ از جمله اینکه باید از طریق نهادهای آموزشی رسمی و غیر رسمی به شهروندان مهارت زیستن در زندگی جمعی را با توجه به تنوع عقاید، سلایق و روش‌های زندگی آموزش داده و فرآیند جامعه‌پذیری را برای آنها تسهیل کند، به گونه‌ای که انسان‌ها بتوانند در عین داشتن آرا و روش‌های زیست متفاوت، در کنار یکدیگر زندگی مسالمت‌آمیزی داشته و تعارضات میان خود را با شیوه‌های صلح‌جویانه حل کنند و کمتر به فکر انتقام‌جویی و سخت‌گیری نسبت به یکدیگر باشند.
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اصفهان افزود: نظام سیاسی می‌تواند با افزایش برنامه‌های شاد و انبساط اجتماعی میزان غم و اندوه اجتماعی را در جامعه کاهش دهد و جامعه‌ای بانشا‌ط‌‌تر و پرانرژی‌‌تر را برای فردا آماده کند؛ به همین منظور جامعه به آموزش مهارت‌های اجتماعی نظیر گفت‌وگو، شنیدن، حل مسائل، برقراری ارتباطات اجتماعی، حل اختلافات و به طور کلی مهارت زیست جمعی نیاز دارد، آن هم به گونه‌ای که شهروندان کاملا از خطرات مصون مانده، تهدیدات را پشت سر گذاشته و خود را برای یک زندگی اجتماعی سالم آماده کنند.

اسماعیلی تصریح کرد: یکی از سیاست‌هایی که مدیریت سیاسی و کلان جامعه می‌تواند در این زمینه اتخاذ کند، افزایش سلامت اجتماعی است، به گونه‌ای که آسیب‌های اجتماعی روند نزولی داشته و مهم‌تر از آن، از بعد فرهنگی افراد جامعه امید به فردایی بهتر داشته باشند. اگر این فرآیند اتفاق بیفتد، از نظر فرهنگی و ذهنی شاهد بسترسازی برای امید اجتماعی هستیم.
وی با اشاره به تبعاتی که بر اثر ناامیدی گریبان‌گیر جامعه می‌شود، خاطرنشان کرد: ناامیدی و کاهش اعتماد اجتماعی مانند خوره‌ای است که جامعه را درون خود می‌بلعد و موجبات فروپاشی از درون را فراهم می‌کند، به گونه‌ای که یک جامعه سالم می‌تواند تحت تأثیر کاهش امید اجتماعی از درون متلاشی شده و سرشار از مشکلات و آسیب‌های اجتماعی شود؛ تجلی این موضوع خود را در شورش‌های اجتماعی یا گرایش افراد جامعه به مصرف مشروبات الکلی، مواد مخدر، فرورفتگی اجتماعی و عرفان‌های کاذب نشان می‌دهد. اگر چنین وضعیتی مدیریت نشود، به طور کل سیستم اجتماعی را از درون متلاشی می‌کند. در چنین شرایطی، سیاست‌های بهبودخواهانه در اولویت است و اگر اتخاذ نشود، در آینده آسیب‌های ناشی از آن به صورت عمیق و مزمن تجلی خواهد یافت که به راحتی قابل جبران نیست.

شفافیت؛ راهکار افزایش امید به آینده
یاسر رستگار، عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه هرمزگان، شفافیت و صداقت از سوی نهادهای حاکمیتی و دولتی را عامل بازسازی اعتماد عمومی می‌داند که در پرتو آن، امید به آینده افزایش می‌یابد.
وی بیان کرد: شاخص‌هایی که می‌تواند امید را در جامعه تحت تأثیر قرار دهد، متعدد است. امید می‌تواند تحت تأثیر سن، جنسیت، میزان سرمایه اجتماعی و حتی موقعیت اقتصادی فرد باشد. برای افزایش امید به‌آینده به طورخاص در گام اول، نهادهای حاکمیتی و دولتی باید شفافیت و صداقت را سرلوحه کار خود قرار دهند تا فاصله دولت و مردم کاهش پیدا کند و با مردم گفت‌و‌گو داشته باشند.

عضو هیئت علمی دانشگاه هرمزگان ادامه داد: دو پهلو بودن و عدم شفافیت، اعتماد عمومی را تخریب می‌کند و امید به آیند را از بین می‌برد. گام دوم برای ایجاد امید در جامعه، واقع‌نگری در سیاست‌گذاری‌های اجتماعی است که باید یک مفهوم کاملا مدنی و واقعی داشته باشد. سیاست‌گذاری عمومی باید مبتنی بر شفافیت و‌ عقلانیت باشد، بنابراین برای ایجاد امید در جامعه باید سیاست واقعی و حقیقی را پایه‌گذاری کنیم.
رستگار با تأکید بر اینکه اولین پیامد جدی فقدان امید به آینده در جامعه، انفعال است، خاطرنشان کرد: انفعال به معنای کاهش و عدم مشارکت مردم در تمام حوزه‌های سیاسی، مدنی، فرهنگی و ... است. همچنین این موضوع تبعات دیگری مثل رفتار‌های خشونت طلبانه و پرخاشگرانه به همراه دارد. وقتی افراد نمی‌توانند موقعیت زندگی خود را تغیر دهند، امید به زندگی خود را از دست داده و این موضوع باعث خشونت سیاسی و مدنی می‌شود.
وی افزود: ناامیدی در حوزه آموزش نیز دیده می‌شود که می‌تواند رشد علم را متوقف کند، همین طور ناامیدی خلاقیت را کاهش می‌دهد و درصد ریسک را از بین می‌برد.

 پیامد‌های نا‌امیدی
مرتضی پدریان، جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه معتقد است اگر اعضای جامعه به این باور برسند که می‌توانند آینده و سرنوشت خود را تعیین کنند، دچار یأس و ناامیدی نخواهند شد.
وی اظهار کرد: هنگامی که افراد در راه رسیدن به اهداف خود برابر عوامل بیرونی با شکست روبرو شوند، دچار یأس می‌شوند. همچنین هنگامی که اعضای جامعه احساس کنند تحت سیطره ساختار‌های اجتماعی قرار گرفته و در شکل‌گیری آینده خود نقشی ندارند، آن هنگام است که نا‌امیدی در فرد شکل خواهد گرفت.
این جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه افزود: گسترش فرهنگ غم دسته‌جمعی در نظام اجتماعی یکی دیگر از عوامل ناامیدی در جامعه است و هرچه نظام اجتماعی این فرهنگ را توسعه دهد، اعضای جامعه بیشتر احساس یأس خواهند داشت. همچنین یکی از پیامد‌های نا‌امیدی گسترش افسردگی و دیگر پیامد‌های روحی و روانی است.

پدریان با اشاره به راهکار‌های تقویت امید و افزایش امید‌بخشی در جامعه خاطرنشان کرد: افراد ابتدا باید احساس کنند که در شکل‌گیری سرنوشت خود نقش تعیین‌کننده‌ای دارند. همچنین رسانه‌ها و عوامل جامعه‌پذیر کننده به گونه‌ای عمل کنند که از گسترش فرهنگ غم دسته‌جمعی در جامعه جلوگیری شود و فرهنگ شادی دسته‌جمعی را ایجاد کنند.
وی بیان کرد: راهکار دیگر برای تقویت امید این است که در فرآیند جامعه‌پذیری، اعضای جامعه به سمتی سوق داده شوند که به این باور برسند که می‌توانند در زندگی جمعی خود موفق شوند.

مثبت‌گرایی؛ مؤلف سلامت روانی
محمدباقر کجباف، عضو هیئت علمی گروه روانشناسی دانشگاه اصفهان تصریح کرد: در مثبت‌گرایی که از فضایل اخلاقی و یکی از مؤلفه‌های سلامت روانی محسوب می‌شود، فرد امیدوار در دستیابی به اهدافش پافشاری کرده و در این مسیر، تلاش و برنامه‌ریزی می‌کند؛ بنابراین خواب و خوراک او تنظیم و زندگی برایش معنادار می‌شود، ولی فرد ناامید زندگی بی‌معنا و بدون هدفی را سپری می‌کند، تلاشی انجام نمی‌دهد، خواب و خوراکش تنظیم نیست، دائماً انتظار مرگ را دارد، افسرده بوده و زندگی برایش تمام شده است.

وی یکی از راه‌های افزایش امید در زندگی انسان‌ها را کار درمانی دانست و افزود: باید فرهنگ و تفکر کار و تلاش در زندگی نهادینه شود و افراد از کارهای کوچک شروع کنند تا به کارهای بزرگ برسند. از طرف دیگر، ورزش و سلامتی جسمی و روحی نیز از شروط امیدواری در زندگی بوده و بیماری یکی از مهمترین عوامل ایجاد ناامیدی است.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان با بیان اینکه شخص امیدوار آرزوهای زیادی در زندگی دارد، افزود: داشتن آرزوهای مفید و به دور از خیال‌پردازی نکته‌ای بسیار مهم است و هر فردی باید بداند که آیا آرزویش در حد توانایی‌های او بوده و دست یافتنی است یا خیر؟ اگر قابل دستیابی باشد، برای رسیدن به آن تلاش و برنامه‌ریزی انجام دهد و اگر غیر واقعی و دست نیافتنی باشد، از خیال‌پردازی در خصوص آن خودداری کند.

تفاوت میان امید و عمل
حسن‌علی نصرآبادی، عضو هیئت علمی گروه علوم تربیتی دانشگاه اصفهان بر تفاوت میان امید و عمل تأکید کرده و امیدی را واقع‌بینانه می‌نامد که در پرتو تطابق میان توانمندی‌های درونی و فرصت‌های محیطی برای انسان حاصل می‌شود.
وی با بیان اینکه انسان در مراحل مختلف زندگی اعم از کودکی، نوجوانی و بزرگسالی دارای امیدها و آرزوهای متفاوتی است، افزود: امید با عمل تفاوت دارد. امید ممکن است انرژی‌بخش به عمل باشد، انگیزه ایجاد کند و ما را به پیش ببرد، ولی مساوی با عمل نیست، چون گاهی اوقات امیدها و آرزوهای ما با واقعیت تطبیق پیدا نمی‌کند و قابل عینیت بخشیدن به آن نیست، به همین دلیل باید بین امیدها و آرزوهای ما توازن برقرار باشد.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان ادامه داد: در مسیر اهداف باید امکانات و میدانی را که می‌توانیم به آن برسیم در نظر بگیریم، اینکه آیا پتانسیل‌های وجودی من و موقعیت بیرونی مثل محیط و شرایط، این اجازه را می‌دهد به آن نقطه‌ای که آرزو و آمال من است برسم؟

نصرآبادی بیان کرد: تطبیق بین استعدادها و توانمندی‌های درونی و فرصت‌ها و داشته‌های محیطی، امید واقع‌بینانه نامیده می‌شود. وقتی امیدهای انسان تنها در محفظه آرزوهایی باشد که با توانمندی‌های وی تطابق ندارد، معمولا انسان دچار ناکامی‌های پی در پی و افسردگی خواهد شد و حالاتی مانند خوددرماند‌گی و امثال اینها را تجربه می‌کند و در نتیجه امیدش به آینده، یعنی جایی که به عنوان نقطه آرزوی خودش در نظر دارد، قطع می‌شود.
وی ادامه داد: اگر در جامعه‌ای می‌بینیم که افراد به کرات دچار مسائلی همچون ناکامی و ناامیدی می‌شوند، نشان می‌دهد که در سطح کلان در خصوص این ابعاد کار اصولی انجام نشده است، برای مثال به جوان فرصت نداده‎ایم که خودش را بیازماید و شکست را به عنوان درس مجدد زندگی و جبران خطاها معنا کند؛ لذا چون بر روی این اصول در ابعاد شناختی، معنایی و تربیتی کار نشده است، در زمینه تربیتی با مشکل‌ مواجه شده‌ایم. ما نیاز به میدان‌آوری‌های جدید برای کودکان، نوجوانان و جوانان داریم، به شکلی که مدرسه، محیط کار و حتی محل زندگی برای آنها میدانی باشد که در آن مهارت‌ها، شناخت‌ها و توانمندی‌های خود را افزایش دهند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: استعداد شرط لازم موفقیت است، ولی شرط کافی آن نیست. جوان باید موفقیت و پیشرفت در کارش را به وضوح ببیند، ولی چون فضای بیرونی برای او مساعد نیست، ناامیدی اتفاق می‌افتد و این مرض اپیدمی به همه جا منتقل می‌شود. جوانان به میدان‌آفرینی‌ احتیاج دارند، میدانی که در آن احساس نشاط کنند؛ لذا احساس توانمندی و امید بیشتر در جوانان با آموزش منعطف حاصل می‌شود. جوان خودش باید تجربه کند، بچشد و مهارت و پیشرفتش را ببیند.

امید و ناامیدی از منظر قرآن
حجت‌الاسلام حمید الهی‌دوست، مدیر گروه تفسیر و علوم قرآنی مرکز آموزش‌های تخصصی حوزه علمیه اصفهان در رابطه با امید و ناامیدی از منظر قرآن اظهار کرد: کافر به بن‌بست می‌رسد، ولی مؤمنی که به غیب، خداوند و انبیاء و اولیاء ایمان دارد، همواره امیدوار است. اگر کسی به لحاظ ظاهری به بن‌بست برسد، از لحاظ معنوی راه دعا و توکل هنوز برایش باز است.
وی ادامه داد: برای جلوگیری از ناامیدی باید به دنبال دعا و ارتباط با خداوند رفته و جهاد و تلاش خود را متوقف نکنیم. راه فیض الهی همواره باز و این فیض نامحدود است، در قرآن هم اشاره شده که:«وَ لِلَّهِ ميراثُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ؛ وارث تمام آسمان‌ها و زمین خدا است.» یا «وَ لِلَّهِ خَزائِنُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ؛ گنجینه‌های آسمان‌ها و زمین از آن خدا است».

مدیر گروه تفسیر و علوم قرآنی مرکز آموزش‌های تخصصی حوزه علمیه اصفهان افزود: با توجه به اینکه امدادهای غیبی در زندگی بشر مؤثر است و انسان مؤمن به این امدادهای غیبی ایمان دارد، یأس از رحمت الهی از گناهان کبیره است. خداوند در آیه ۸۷ سوره یوسف ‌می‌فرماید:« ... وَلَا تَيْأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لَا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ؛ از رحمت‏ خدا نوميد مباشيد، زيرا جز گروه كافران كسى از رحمت‏ خدا نوميد نمی‌شود».
وی خاطرنشان کرد: خواندن دعاهای امیدبخش، مجالست با انسان‌های اهل امید و مطالعه زندگی‌نامه کسانی که به زندگی امیدوار بودند نیز به انسان کمک می‌کند تا همواره به آینده امیدوار باشد. قرآن کریم ۱۱۴ سوره دارد که ۱۱۳ سوره آن با رحمت عام و خاص الهی آغاز شده و تنها یک سوره «بسم الله الرحمن الرحیم» ندارد، یعنی در قرآن نیز رحمت خدا بر غضب او پیشی گرفته است. خداوند همیشه راه جبران و بازگشت را باز گذاشته و انسان باید بداند که اگر گناهکار باشد، راه توبه و امید نیز همواره باز است.

ناامیدی؛ ثمره ضعف ایمان
حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا ناجی، کارشناس مسئول دبیرخانه کرسی‌های آزاداندیشی حوزه‎علمیه اصفهان خاطرنشان کرد: از باب اینکه گفته می‌شود «تعرف الاشیاء باضدادها»، می‌توان دریافت نقطه مقابل امید، یأس است. در قرآن آیات قابل توجهی در نهی از یأس آمده است و تعبیرهای مختلفی وجود دارد، از قبیل اینکه «از رحمت خدا ناامید نمی‌شوند به جز قوم کافر» و «هیچ وقت امیدتان را به خدا از دست ندهید».
وی با اشاره به آیه ۱۳۵ سوره بقره «وَالَّذِينَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَمَنْ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ وَلَمْ يُصِرُّوا عَلَى مَا فَعَلُوا وَهُمْ يَعْلَمُونَ»، افزود: این آیه امیدوارکننده‌ترین آیه قرآن است که می‌گوید وقتی یأس از رحمت خدا برابر با کفر قرار داده شود، پس عقیده به رحمت خدا مساوی با ایمان است. هر چه به طرف یأس می‌رود، پدیده ضعف ایمان و دور شدن از صراط مستقیم رخ می‌دهد و هرچه به سمت امید برود، نتیجه ایمان او است.
وی خاطرنشان کرد:کسی که امید دارد، حزن به دلش راهی ندارد. رسول خدا(ص) حزن را به عنوان یکی از بیماری‌های روح می‌شناسد. یقیناً اولین اثر یأس، حزن است، وقتی حزن و افسردگی بر اثر یأس در کسی ایجاد شد، شخص نسبت به مسائل زندگی، کار و عبادت سست اراده شده و به آدمی پژمرده و خمود تبدیل می‌شود.

رویکرد توحیدی با یأس و ناامیدی منافات دارد
حجت‌الاسلام رسول ملکیان، استاد و پژوهشگر حوزه علمیه اصفهان گفت: در روایتی از امیرالمومنین علی(ع) آمده است که اگر کسی تمام هم و غم خود را معطوف به گذشته کند، حالت افسردگی در آن آشکار می‌گردد و اگر کسی نگاهش به آینده و به خصوص آینده‌ای دست نیافتنی باشد، دچار اضطراب و نگرانی می‌شود. در این باره امیرالمومنین(ع) می‌فرمایند «سعی کن فرصت حال را که بین گذشته و آینده است غنیمت شمرده، چرا که گذشته و آینده ما اکنون وجود ندارد».
وی بیان کرد: حتی آیاتی که در بحث قیامت وارد شده نیز با امید همراه است، که می‌گوید ای بشر هنگامی که شما از دنیا رفتید، مطمئن باشید آن دنیا، آخرتی است که در آنجا در ناز و نعمت و بهشت به سر می‌برید. همچنین اگر کسی در دنیا مریض و دچار انواع نواقص در زندگی شد، آیاتی در قرآن وجود دارد که می‌گوید همه اینها امتحان الهی و برای کمال شماست. هنگامی که نگاه ما، توحیدی، معنوی و به تعبیری نگاهمان به آسمان باشد، هیچ‌وقت تحت هیچ شرایطی ناامید نخواهیم شد.

در این گزارش، مفهوم امید از دو جنبه فردی و اجتماعی و نیز نگاه منابع و متون دینی به آن مورد بررسی قرار گرفت. از جنبه جامعه‌شناختی، کارشناسان و صاحبنظران بر نقش تعیین‌کننده نظام سیاسی در افزایش امید اجتماعی تأکید کرده و معتقدند نظام سیاسی از طریق راهکارهایی نظیر بسترسازی محیط اجتماعی، کمک به افزایش سرمایه‌های اجتماعی، آموزش مهارت‌های زیست جمعی، گسترش شادی و نشاط اجتماعی و شفافیت و صداقت می‌تواند به امیدآفرینی در سطح جامعه بپردازد. به لحاظ روانشناختی، امید با اهداف و آرزوهای انسان مرتبط است و رابطه تنگاتنگی با عمل دارد. از طرف دیگر، انسان برای دستیابی به اهداف و آرزوهایش باید تطبیق میان استعدادها و توانمندی‌های درونی با فرصت‌های محیطی را مدنظر داشته باشد؛ در غیر این صورت امیدش به یأس بدل می‌شود. در منابع دینی نیز ناامیدی با کفر و امیدواری به رحمت خدا با ایمان برابر دانسته شده است، ضمن اینکه متون دینی مهمترین راهکار تقویت امید و جلوگیری از ناامیدی را تقویت ارتباط با خالق و توکل بر خداوند معرفی می‌کنند.
انتهای پیام