عدالت؛ میزان سنجش حاکمیت/ با عدالت اجتماعی فاصله داریم

عصمت همتی، استاد دانشگاه فرهنگیان اصفهان، در گفت‌وگو با ایکنا از اصفهان، اظهار کرد: عدالت یکی از مهمترین اصول‌ مورد تأکید اسلام است. عدالت در حوزه‌های مختلف از جمله در حوزه اعتقادی، اخلاق، سیاست و اقتصاد موضوعیت دارد. در حوزه اعتقادی، خداوند عادل می‌باشد، یعنی ما از عدل تکوینی، عدل تشریعی و هم به عدل جزایی دفاع کرده و معتقدیم خداوند به هر موجودی به اندازه‌ای که بصیرت دارد، وجود و کمال داده و منع خیر نکرده و در تشریع به اندازه وسع آدمی به آن تکلیف نهاده و در جزا نیز با عدالت با او رفتار می‌کند.
وی افزود: عدالت در حوزه اخلاق بدین معناست که قوای وجودی آدمی از افراط و تفریط خارج شود و در واقع همه چیز به حد وسط فضائل برسد. در علوم سیاسی عدالت اجتماعی و در جامعه‌شناسی عدالت اجتماعی به معنای توضیع منصفانه ثروت و درآمد است. عدالت مورد نظر اسلام در حوزه اجتماعی وسیع‌تر از این موارد است. در واقع در حوزه اجتماعی عدالت در همه زمینه‌های حکومتی مورد توجه قرار گرفته که شامل عدالت حاکمان، عدالت قضایی، عدالت مذهبی، عدالت آموزشی و عدالت اقتصادی است.

اسلام فقر را محکوم می‌کند
استاد دانشگاه فرهنگیان اصفهان بیان کرد: اگر بخواهیم بحث عدالت اقتصادی را از نظر اسلام مورد توجه قرار دهیم، باید به دو نکته توجه داشته باشیم؛ یکی اینکه اسلام فقر را محکوم می‌کند. اسلام در عین حالی‌ که سعادت معنوی انسان را مورد توجه قرار می‌دهد و دنیا را محل گذر می‌داند، معتقد است که آدمی باید با کار و تلاش از منابعی که خداوند در اختیار او قرار داده، نیاز‌های زیستی خود را برطرف کند. ائمه معصومین(ع) نیز به کار و تلاش تأکید کرده‌اند. امام صادق(ع) می‌فرمایند: «خیری نیست برای کسی که برای جمع مال از راه حلال تلاش نمی‌کند تا آبروی خود را حفظ کند و حوائج خود را برطرف کند و صله رحم انجام دهد وبه فقرا کمک کند». بنابراین اسلام فقر را نپذیرفته است و برهمین اساس پیامبراسلام فرمودند: «کاد الفقر أن یکون کفراُ؛ فقر نزديك به كفر است».
همتی ادامه داد: نظام اسلامی نمی‌تواند توزیع‌کننده فقر باشد و انسان‌ها را از داشتن نیازهای زیستی مثل غذا، سکونت، ازدواج و نیاز‌های اولیه محروم بپندارد. اما از طرف دیگر، اسلام ثروت‌اندوزی، مال‌اندوزی و شکاف طبقاتی را هم نمی‌پذیرد. عدالت اسلامی با اینکه عده‌ای این قدر داشته باشند و بخورند که به قول معروف از دهانشان برآید و افرادی آن قدر نداشته باشند که نیازهای اولیه خود را نتوانند برطرف کنند. امام علی(ع) یکی از دلایل پذیرفتن حکومت بعد از عثمان را چنین اعلام می‌کنند که خداوند از دانایان پیمان گرفته که در برابر سیری پرخوران و گرسنگی مظلومان ساکت و بی‌تفاوت نباشند. بنابراین در نظام مورد نظر اسلام فقر محکوم است و همچنین اصولی که به ایجاد شکاف طبقاتی بینجامد محکوم می‌شود وعدالت اجتماعی در اسلام یعنی فراهم کردن شرایطی که انسان‌ها بتوانند بر مبنای استعداد‌های درونی و تلاش‌های بیرونی خود، در جایگاه مناسب قرار بگیرند.
وی بیان کرد: عدالت اجتماعی در اسلام یعنی برای انسان‌ها میسر باشد که با توزیع مناسب شرایط و براساس استعدادها و همچنین کار و تلاش به موقعیت اجتماعی مناسبی دست یابند. متأسفانه در جامعه با عدالت اجتماعی فاصله داریم. در واقع بی‌برنامگی در حوزه اقتصاد همیشه موجب شده که عده‌ای فرصت‌طلب و بدون تلاش لازم، ثروت‌های بادآورده هنگفتی را به دست آورند و از طرف دیگر عده‌ای به‌ رغم تلاش بسیار و استعداد کافی، از داشتن حداقل‌های مورد نظر محروم باشند.

بی‌عدالتی؛ زمینه‌ساز بروز ظلم در جامعه 
این استاد دانشگاه با بیان اینکه وقتی عدالت در جامعه نباشد، ظلم ایجاد می‌شود و در روایات هشدار داده شده که حکومت با ظلم باقی نمی‌ماند و افراد ظالم در برابر خدا قرار می‌گیرند، گفت: امام علی(ع) در نامه 53 نهج‌البلاغه به مالک‌اشتر می‌گویند: «از ظلم بپرهیز و اگر کسی ظلم بکند، با خدا مقابله می‌کند و کسی که با خداوند مقابله کند خداوند او را به زمین خواهد زد». برنامه‌هایی که تبعیض اجتماعی را در جامعه زیاد می‌کند، برنامه‌هایی ظالمانه هستند و نمی‌گذارد انسان‌ها به رشد برسند. در جامعه‌ای که عدل برپا باشد، انسان‌ها به رشد معنوی می‌رسند.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه عدالت پایه اساسی حکومت است و اگر حاکمان نتوانند عدالت را در جامعه برقرار کنند، هر کار دیگری انجام دهند به خطا منجر می‌شود، گفت: عدالت میزانی است که حاکمیت را با آن می‌سنجیم. برقراری عدالت نیازی است که برای آن حکومت تشکیل می‌دهیم و خداوند هدف از ارسال پیامبران را در سوره حدید چنین بیان می‌کند: « لَقَد أَرسَلنا رُسُلَنا بِالبَيِّناتِ وَأَنزَلنا مَعَهُمُ الكِتابَ وَالميزانَ لِيَقومَ النّاسُ بِالقِسطِ ۖ وَأَنزَلنَا الحَديدَ فيهِ بَأسٌ شَديدٌ وَمَنافِعُ لِلنّاسِ وَلِيَعلَمَ اللَّهُ مَن يَنصُرُهُ وَرُسُلَهُ بِالغَيبِ ۚ إِنَّ اللَّهَ قَوِيٌّ عَزيزٌ؛ رسولان خود را با دلایل روشن فرستادیم و با آنها کتاب (آسمانی) و میزان (شناسایی حقّ از باطل و قوانین عادلانه) نازل کردیم تا مردم قیام به عدالت کنند؛ و آهن را نازل کردیم که در آن نیروی شدید و منافعی برای مردم است تا خداوند بداند چه کسی او و رسولانش را یاری می‌کند بی‌آنکه او را ببینند؛ خداوند قوی و شکست‌ناپذیر است».
انتهای پیام