عقلانیت در عاشورا؛ اثری با استناد به منابع ضعیف

به گزارش خبرنگار ایکنا؛ کتاب «عقلانیت در عاشورا» نوشته حجت‌الاسلام محمدسروش محلاتی، ظهر امروز 20 آذرماه، با حضور محمدرضا سنگری، محمد اسفندیاری و سعید طاوسی مسرور در بنیاد دعبل نقد و بررسی شد.
سنگری در ابتدای این نشست با معرفی کتاب یادشده گفت: این اثر شامل پیشگفتار و 12 فصل است که عنوان کتاب از عنوان نخستین فصل یعنی «عاشورا، جهاد، عقلانیت» گرفته شده و همه این کتاب شامل بحث‌های نگارنده در منابر بوده که پیاده و تنظیم شده است.
اسفندیاری در ادامه گفت: اولین مقاله و فصل این کتاب با عنوان «عاشورا، جهاد، عقلانیت» با حدیثی از امام حسین(ع) آغاز شده که درباره هدف امام(ع) است. این هدف، قیام برای اجرای امر به معروف و نهی از منکر بیان شده است. نخستین کسی که این موضوع را برجسته کرد، شهید مطهری بود و در کتابش به همین حدیث استناد کرده است.
وی افزود: به نظر من استناد به این حدیث درست نیست و دارای اشکال است و نمی‌توان برای تبیین هدف قیام به این حدیث استناد کرد. کتاب «حماسه حسینی» شهید مطهری که 170 چاپ از آن منتشر شده، سبب شده این قول معروف شود. معتقدم امر به معروف و نهی از منکر به این دلیل از سوی شهید مطهری مطرح شد که این اصل فراموش شده بود و او می‌خواست این امر را احیا کند و نه اینکه داعیه‌دار آن باشد که این موضوع را هدف قیام قرار دهد.
اسفندیاری ادامه داد: یکی از اشکالاتی که ممکن است به این نظر وارد شود، این است که گاهی امر به معروف و نهی از منکر با علم به ضرر واجب است، اما اگر این طور است، چرا سایر ائمه(ع) به این شیوه عمل نکردند.
وی تصریح کرد: این حدیث، نخستین بار در کتاب «الفتوح» ابن اعثم آمده است، این کتاب، غیرمعتبر و داستانی است که به اخبار منحصر به فرد آن نمی‌توان استناد کرد. این حدیث بخشی از یک وصیت‌نامه مهم است که شأن آن این است که به صورت متواتر نقل شود و اگر این گونه نباشد، نباید آن را پذیرفت. اما در پیش از «الفتوح» در هیچ کتابی نیامده است. در این کتاب تعبیر خلفای راشدین آمده، اما تعبیر خلفای شیعه نیامده است، همچنین این حدیث، شامل این معناست که امام(ع) می‌خواستند از مدینه به قصد قیام، حرکت کنند، در حالی که به قصد ترک مدینه و پناه بردن به خانه کعبه سفر را آغاز کرد و بعید نیست که هواداران مختار این حدیث را جعل کرده باشند.
این منتقد در ادامه بیان کرد: در قرن ششم، این حدیث در کتاب «مناقب» ابن شهر آشوب آمده، اما نه به عنوان وصیت، بلکه به عنوان حدیثی خطاب به عبدالله بن عباس آمده است. البته در «مناقب» هم که آمده، سند آن نقل نشده است. همچنین در هیچ منبعی، قبل از قرن ششم نیامده است که قابل تأمل است. اگر نگوییم «مناقب» کتاب ضعیفی است، می‌توان گفت؛ احادیث و مطالب بسیار ضعیفی در آن وجود دارد. علامه شوشتری در «قاموس الرجال» نیز بیان کرده که در کتاب «مناقب» مطالب نادرستی یافت می‌شود.
وی افزود: در مناقب آمده که امام غیر از افرادی که مجروح کرد، 1950 نفر را کشت، در حالی که پیش از این، در هیچ کتابی نیامده است و یا عنوان شده که عبدالله بن مسلم، نخستین شهید عاشوراست، در حالی که چنین نیست. ضعف این روایات بیانگر آن است که این کتاب سند معتبری نیست.
وی تصریح کرد: به یک اعتبار می‌توان این حدیث را پذیرفت که ثابت کنید، هدف امام تشکیل حکومت بوده و امر به معروف و نهی از منکر از برنامه‌های حکومتی امام حسین(ع) بوده است. در غیر این صورت، قیام امام حسین(ع) را نمی‌توان با توسل به فریضه امر به معروف و نهی از منکر و استناد به این حدیث ثابت کرد، بلکه این قیام را با توسل به فریضه دیگری به نام فریضه جهاد باید ثابت کرد.
طاووسی در ادامه گفت: به نظرم اثر مورد بحث؛ کتاب نیست. نویسنده متن آن را حتی یک بار هم نخوانده، اگر می‌خواند، کتاب به این شکل منتشر نمی‌شد. اغلاط املایی فاحشی مانند «استنقاذ» در مقاله پنجم این کتاب وجود دارد و یا برخی از سندها اشتباه است مانند آنچه در مقاله یادشده آمده است که خداوند می‌فرماید؛ صلح بهتر از جنگ است و به سوره نساء آیه 29 استناد شده است، در حالی که این آیه درباره اختلاف زن و شوهر است و یا در صلوات‌هایی که آمده «وآله الطاهرین» نیامده است که بدون این عبارت، صلوات ابتری است. از سوی دیگر فهرست و اعلام نیز ندارد.
وی افزود: مطالبی در صفحه 63 تکراری است و اصولاً وقتی به صورت کتاب درمی‌آید، باید مباحث تکراری، حذف می‌شد. آنچه در صفحه 34 آمده و نویسنده تأکید کرده که اهل فن باید به آنچه می‌گویند، سنجیده حرف بزنند، اما نویسنده به این حرف عمل نکرده است و به نظر می‌رسد این کتاب، سنجیده نیست.
سنگری نیز در بخش دیگری از این نشست با تأکید بر مقاله «امکان یا امتناع مذاکره با دشمن» گفت: این سخنرانی، یکی از جنجالی‌ترین سخنرانی‌ها بود و پس از بحث برجام مطرح شد. در واقع وقتی رئیس جمهور این مذاکرات را با اشاره به مذاکره امام حسین(ع) با عمر بن سعد مطرح کرد، به گونه از امام حسین(ع) برای موضوع برجام خرج کرد و به عبارتی تئوریزه کرد.
وی افزود: این بزرگترین خیانت به تاریخ است که بخشی از یک سخن یا مسئله تاریخی را بیان کنیم و پیش و پس از آن را نیاوریم. بنابراین در این کتاب نیز بخشی از مذاکره امام حسین(ع) با عمر بن سعد آمده است. هر چند در محتوای این مذاکرات، اختلاف‌نظرهایی وجود دارد. اما آنچه از این مذاکره بر می‌آید، این است که سخنی از بیعت در آن نیامده است.

سنگری در پایان بخش‌هایی از این کتاب را که مربوط به مذاکره بود، خواند.
انتهای پیام