خشونت از منظر قرآن/ فضیلت‌های اخلاقی را زنده کنیم
گروه اجتماعی ـ از لحاظ تاریخى، خشونت مسئلهای قدیمى است و اختصاص به زمان ما ندارد همانطور که بارها در قرآن به مذمت خشونت پرداخته شده است و در مقابل تساهل و مدارا به منزله یک فضیلت اخلاقی و شیوه رفتار و عمل در مجموعه اندیشه‌های اسلامی جایگاه والایی دارد.
معمولاً خشونت با مفهوم پرخاشگری به کار برده می‌شود. خشونت می‌تواند از درگیری فیزیکی بین دو انسان تا جنگ و نسل‌کشی که کشته شدن میلیون‌ها نفر از نتایج آن است، گسترده شود. روانشناسان و جامعه‌شناسان دلایل متعددی را برای بروز خشونت یا به اصطلاح عامیانه از کوره در رفتن، نام برده‌اند.
عوامل اجتماعی، اقتصادی، خانوادگی و روانی می‌توانند در بروز خشونت نقش‌آفرینی کنند. علاوه بر آن رسانه‌های گروهی نیز گاهی با به تصویر کشیدن برنامه‌های تلخ، زمینه خشونت‌ها را فراهم می‌آورند.
از لحاظ تاریخى، خشونت مسئلهای قدیمى است و اختصاص به زمان ما ندارد.
اولین مورد قتل هابیل به دست قابیل است که قرآن کریم آن را گزارش مىکند، آیات قرآن مواجهه دو برادر را ذکر مىکند: «وَ اتْلُ عَلَیْهِمْ نَبَأَ ابْنَیْ آدَمَ بِالْحَقِّ إِذْ قَرَّبا قُرْباناً فَتُقُبِّلَ مِنْ أَحَدِهِما وَ لَمْ یُتَقَبَّلْ مِنَ الْآخَرِ قالَ لَأَقْتُلَنَّکَ قالَ إِنَّما یَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقین؛ و داستان دو پسر آدم را به درستى بر ايشان بخوان هنگامى كه هر يك از آن دو قربانى پيش داشتند پس از يكى از آن دو پذيرفته شد و از ديگرى پذيرفته نشد قابيل گفت حتما تو را خواهم كشت هابيل گفت خدا فقط از تقواپيشگان مى‌پذيرد » (مائده: 27)
نفس قابیل او را وادار کرد که برادر خود را بکشد، لذا او از خاسرین و پایهگذار قتل، خشونت بدون دلیل و کشتن انسان بىگناه در آغاز تاریخ انسانیت شد. از این ماجرا که جلوتر بیاییم دیگر اختصاص به آن دوران ندارد و خشونتهایى که قرآن کریم در دورانهاى بعد از یهود نقل مىکند، به یکى دو مورد خلاصه نمىشود.
قرآن کریم در این باره ذکر مىکند:«وَإِذْ أَخَذْنَا مِیثَاقَکُمْ لاَ تَسْفِکُونَ دِمَاءَکُمْ وَلاَ تُخْرِجُونَ أَنفُسَکُم مِّن دِیَارِکُمْ ثُمّ أَنْتُمْ هؤُلاءِ تَقْتُلُونَ أَنْفُسَکُمْ وَ تُخْرِجُونَ فَریقاً مِنْکُمْ مِنْ دِیارِهِمْ؛ ما از شما میثاق گرفتیم که خونریزى نکنید و خودتان را از خانهها و شهرها خارج نکنید؛ یعنى دیگران را نفى بلد و تبعید نکنید. شما این را نپذیرفتید و یکدیگر را مىکشید و گروهى از خودتان را از شهر بیرون مىکنید و براى گناه و تجاوز بر ضد آنان به یکدیگر کمک مىکنید و اگر به اسارت پیش شما بیایند، با دادن فدیه آنان را آزاد مىکنید با آنکه نه تنها کشتن، بلکه بیرون راندن آنها هم بر شما حرام شده است»(بقره: 84)
قرآن کریم خیلى روشن این فضا را بین بنیاسرائیل مطرح مىکند و لذا مشخص مىشود که خشونت فقط به دوران ما اختصاص ندارد. از آن دوران خشونت یهود وجود داشته است. در نمونه دیگر، قرآن کریم نحوه مواجهه یهودیان با پیامبران را ذکر مىکند: «اِسْتَکْبَرْتُمْ فَفَرِیقاً کَذَّبْتُمْ وَ فَرِیقاً تَقْتُلُونَ؛ و همانا به موسى كتاب تورات را داديم و پس از او پيامبرانى را پشت سر هم فرستاديم و عيسى پسر مريم را معجزههاى آشكار بخشيديم و او را با روح القدس تاييد كرديم پس چرا هر گاه پيامبرى چيزى را كه خوشايند شما نبود برايتان آورد كبر ورزيديد گروهى را دروغگو خوانديد و گروهى را كشتيد» (بقره: 87).
از آن دوران پیامبرکشى، تکذیب پیامبر و دروغ گفتن به کسانی که در راه حق بودند، وجود داشته است و در واقع قرآن کریم خشونتورزى را در دورههاى مختلف گزارش داده است.
اما در مقابل تساهل و مدارا به منزله یک فضیلت اخلاقی و شیوه رفتار و عمل در مجموعه اندیشه‌های اسلامی واجد جایگاه والایی است.
خداوند در قرآن حتی نسبت به اهل کتاب سفارش به توجه به امور مهم مشترک کرده است: «قُلْ یَا أَهْلَ الْکِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى کَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِکَ بِهِ شَیْئًا وَلَا یَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ؛ بگو اى اهل كتاب بياييد بر سر سخنى كه ميان ما و شما يكسان است بايستيم كه جز خدا را نپرستيم و چيزى را شريك او نگردانيم و بعضى از ما بعضى ديگر را به جاى خدا به خدايى نگيرد پس اگراز اين پيشنهاد اعراض كردند بگوييد شاهد باشيد كه ما مسلمانيم» (آل عمران، 64).
پس وقتی توجه به مشترکات دربار اهل کتاب صادق است به طریق اولی درباره مسلمانان هم جاری است. از سوی دیگر خداوند برخی آیات، همه ما را دعوت به چنگ اندازی و تمسک حول نقطه مشترک می‌فرماید.
گفت‌وگو در قرآن بر زیربنای برادری و اخوت اسلامی و ایمانی است، مسلمانان برادر دینی یکدیگر هستند و در نتیجه بر هم حق برادری دارند و رعایت آن لازم است. این حقوق که اغلب در بخش اخلاق مطرح می‌شود شامل موارد بسیاری است، باید توجه به مشترکات اصلی به جای اختلافات جزئی کرد؛ اشتراکات محور گفت‌وگو است نه اختلافات؛ این مسئله حتی در قرآن در مورد اهل کتاب مطرح شده است و نقش اخلاق و حسن خلق در آن ضروری و حیاتی است.
ضرورت ریشه‌یابی خشونت‌ها
فرامرز سنگری‌آبیز، کارشناس ارشد پژوهشگری علوم اجتماعی در خراسان جنوبی در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان‌جنوبی، اظهار کرد: خشونت دلایل مختلفی دارد و این آسیب اجتماعی علت تک‌بعدی ندارد.
وی با بیان اینکه مسائل اجتماعی تک‌بعدی نیستند، افزود: عوامل مختلفی از جمله مسائل اقتصادی، عوامل اجتماعی و عوامل روانی می‌توانند در بروز خشونت تأثیرگذار باشند.
این کارشناس ارشد پژوهشگری علوم اجتماعی با اشاره به اینکه زمانی که افراد زمینه حضور و بروز در جامعه نداشته و با محدودیت‌هایی روبرو باشند دست به خشونت می‌زنند، گفت: مسئولان باید با ریشه یابی زمینه‌های خشونت و تلاش برای حل این عوامل، زمینه را برای آرامش و شادی مردم فراهم کنند.
وی با بیان اینکه ایران جزء کشورهای افسرده دنیا است، اظهار کرد: فرهنگ جامعه می‌تواند زمینه بروز خشونت را فراهم کند.
این کارشناس ارشد پژوهشگری علوم اجتماعی بیان کرد: زمانی که جامعه جامعه غم‌زده بوده و گریه در آن نهادینه شده باشد افراد آن جامعه بیشتر دست به رفتارهای خشن می‌زنند.
آمار نگران‌کننده خشنونت خانگی در خراسان‌جنوبی
همچنین علی عرب‌نژاد، مدیرکل بهزیستی خراسان‌جنوبی در این زمینه به ایکنا گفت: سال گذشته 2126 مورد و امسال 1970 مورد تماس با سامانه 1480 و مرکز اورژانس اجتماعی گرفته شده که خشونت‌های خانگی همچون کودک آزاری، همسرآزاری، زنان و دختران آسیب دیده و اختلافات خانوادگی در استان بالاترین آسیب‌ها گزارش شده است.
وی با اشاره به افزایش خشونت‌های خانگی افزود: یکی از علل افزایش خشونت خانگی نبود اطلاعات و نداشتن مهارت‌های ارتباط کلامی بین افراد خانواده است.
وی با بیان اینکه تاب آوری پایین فرد، بحرانی به نام خشونت خانگی را به وجود می‌آورد، گفت: به همین دلیل علاوه بر اورژانس اجتماعی، پایگاه‌های خدمات اجتماعی محلات در 8 محله آسیب خیز بیرجند همچون حاجی آباد، 17 شهریور، مهرشهر، چهکند، موسی‌بن جعفر(ع) و انقلاب راه‌اندازی شد.
مدیرکل اداره بهزیستی خراسان جنوبی با بیان اینکه یکی از اصلی ترین وظایف پایگاه‌ها اطلاع رسانی دقیق است، یادآور شد: اگر زوجین به جای شکایت و مراجعه قضایی و انتظامی، مشکل را با اورژانس 123 درمیان بگذارند، قبل از ایجاد پرونده طلاق، بسیاری از سوء تفاهم‌ها برطرف خواهد شد.
خشونت در فرهنگ ایرانی ـ اسلامی ما جایگاهی ندارد و دلیلش هم همین آیات و سیره زندگی پیامبران و اولیای خداست. کمی به اندیشه‌های دین خود بیندیشیم.
گزارش از زهرا حمیدی؛ خبرنگار ایکنای خراسان‌جنوبی
انتهای پیام
