صلح؛ رهاورد نگاه همگرایانه به ادیان است/ آمادگی جهاددانشگاهی برای فرهنگ‌سازی
گروه اندیشه ــ در نشست علمی «صلح میان ادیان» که در سالن کنفرانس خبرگزاری ایکنا برگزار شد، بر کارکردهای نگاه همگرایانه به ادیان تأکید شد، چراکه این نگاه برخلاف نگاه واگرایانه، صلح و دوستی را در پی خواهد داشت و رسیدن به آن از طریق یافتن نقاط مشترک ادیان میسر می‌شود.
به گزارش خبرنگار ایکنا؛ نشست علمی «صلح میان ادیان؛ مطالعه موردی همزیستی ادیان در ایالت‌های جنوبی هند»، امروز 19 دی‌ماه، در سالن کنفرانس خبرگزاری ایکنا برگزار شد.
سیدمحمدجواد شوشتری، سرپرست سازمان قرآنی دانشگاهیان کشور و مدیرعامل خبرگزاری ایکنا، در این نشست ضمن خیر مقدم به حاضران، اظهار کرد: در موضوع مربوط به ادیان و قرآن، همیشه به دنبال این بوده‌ایم که به جهانیان بگوییم که ادیان به دنبال صلح هستند؛ یعنی ریشه و مبنای دین برای صلح، آرامش، دوستی، اخوت و مهربانی است. تا زمانی که ادیان دستخوش سیاست نشده‌اند و ابزاری برای مباحث سیاسی قرار نگرفته‌اند، به راحتی این برداشت‌های صحیح از دین انجام می‌شود، اما وقتی که یک نگاه ویژه و حساس به ادیان داشته باشیم که سیاسی باشد، جریاناتی مانند داعش و حتی قبل از آن طالبان را شاهد بوده‌ایم.
وی در ادامه افزود: وظیفه داریم که نگاه رحمانی خداوند را که از مسیر کتاب آسمانی به انسان‌ها داده شده است، به نحو احسن بیان کنیم و اگر توانستیم این پیام قرآن، تورات، انجیل و سایر کتب آسمانی را منتقل کنیم، قطعاً بسیاری از درگیری‌ها که بر اثر مسائل فرقه‌ای و خرافات اتفاق می‌افتد، کاهش پیدا خواهد کرد.
شوشتری تصریح کرد: این جمع‌ها، نشست‌ها و گفت‌وگوها می‌تواند به ایجاد یک گفتمان دینی منجر شود و می‌تواند به منزله مخرج مشترکی بین همه ادیان مطرح باشد و بتوانیم این جمع‌بندی را از اشتراکات ادیان الهی داشته باشیم و به عموم مردم عرضه کنیم. چون ما ناکارآمد هستیم، عرفان‌های نوظهور و تازه به وجود آمده جای خودشان را باز کرده‌اند. این رخداد ناشی از ناتوانی افرادی است که در مقام متولی این کار نتوانسته‌اند به درستی پیام ادیان را به جوامع منتقل کنند.
وی در انتهای سخنان خود بیان کرد: خوشحال هستیم که این نشست برگزار می‌شود و از چنین برنامه‌هایی استقبال می‌کنیم. همچنین از پیشنهادهای آقای دکتر مقصودی نیز تشکر می‌کنیم و امیدواریم این جلسه ادامه یابد و ما به عنوان بلندگویی که وظیفه داریم این مباحث را به سایر افراد برسانیم، وظیفه خود را به درستی انجام دهیم. همچنین آمادگی جهاددانشگاهی را برای برگزاری این نشست‌ها اعلام می‌کنیم و امید داریم که برگزاری این برنامه‌ها نتایج مطلوبی داشته باشد.
حد کمینه و بیشینه صلح
در ادامه این نشست، نوبت به سخنرانی محمد منصورنژاد، نویسنده و دین‌پژوه، رسید که دبیری کمیته دین‌پژوهی صلح انجمن علمی مطالعات صلح ادیان را نیز برعهده دارد. وی در ابتدا بیان کرد: صلح دو طیف کمینه و بیشینه دارد. کمترین حد آن این است که در نقطه‌ای از دنیا جنگ وجود نداشته باشد و در واقع هر کجا خشونت نباشد، یعنی صلح در حد کمینه و حداقلی خود برقرار است. اما وقتی بیشینه می‌شود و به سقف خود می‌رسد، در این نقطه هر چیزی که مایه دوستی، آسایش و آشتی است و در هر حیطه‌ای قرار دارد، ذیل صلح مطرح می‌شود.
وی در ادامه با اشاره به اینکه ادیان در سه سطح مورد بررسی قرار می‌گیرند، تصریح کرد: ادیان در سه سطح نص یا نصوص دینی، فهم دینی و عمل دینی مورد بررسی قرار می‌گیرند و در این سه سطح می‌توانیم پیرامون ادیان صحبت کنیم. یعنی اگر فرضاً بحث ما در مورد دین اسلام باشد، یک زمان در مورد نص دینی و یک زمان نیز پیرامون فهم دینی و عملکرد مباحثی مطرح می‌شود؛ یعنی عالمان و فقهای ما در مورد صلح و نصوص مربوط به آن بررسی‌هایی انجام می‌دهند که مربوط به علم دینی است و مراد این است که اساس مدارا چیست. همچنین در بحث نص این را نیز می‌توان اشاره کرد که بین نصوص اولیه و ثانویه تمایز وجود دارد.
منصورنژاد در ادامه بیان کرد: در اسلام، قرآن و روایات را داریم، اما قرآن، ثقل اکبر است و روایات ثقل اصغر هستند. همچنین در روایات داریم که هرچیزی که موافق کتاب خدا بود، آن را بگیرید و هرچه را مخالف قرآن بود، به دیوار بکوبید و رها کنید که این روایت، نشان‌دهنده اهمیت قرآن است. تورات و تلمود نیز این‌گونه هستند که تورات نص اولیه و تلمود نص ثانویه محسوب می‌شود. علاوه بر این، در فرهنگ هندو نیز بحث نصوص و منابع اولیه و ثانویه را داریم.
این پژوهشگر حوزه دین تصریح کرد: در مورد صلح و ادیان به دو شیوه می‌توان کار کرد و می‌توان دو رهیافت متضاد داشت؛ اول اینکه بگوییم ادیان چقدر با صلح مشکل دارند. در اسلام، مسیحیت، یهود و هندو افرادی وجود دارند که فهم آنها به گونه‌ای است که با صلح مشکل دارند و نص آنها نیز با صلح مشکل دارد. لذا نکته اول این است که می‌توان از منظر واگرایانه به مطالعه ادیان پرداخت.
وی در ادامه افزود: برای تبیین این نگاه واگرایانه، می‌توان به داعش اشاره کرد که این گروه آیه‌ا‌ی از قرآن را پیدا می‌کنند که در آن دستور جهاد و کشتن وارد شده است و فقط این آیات را برجسته می‌کنند. یا اینکه روایاتی از این دست را برجسته می‌کنند. البته در همه ادیان می‌توان این رویه را مشاهده کرد. بنابراین، این رهیافتی است که این گروه‌ها فقط نصوص مربوط به جهاد را برجسته می‌کنند.
این پژوهشگر حوزه دین تصریح کرد: باید توجه داشت که تعارض با صلح را می‌توان در همه ادیان نشان داد که در نص یا فهم و علم آنها، چیزهایی وجود دارد که با صلح در تضاد است. همچنان که در قرآن آیات جهاد وجود دارد و گروه‌هایی مانند داعش آنها را برجسته می‌کنند، در ادیان دیگر نیز همین رویکرد وجود دارد. نص مسیحی، یک نص رحمت‌مدار است، اما وقتی سراغ مسیحی می‌روید، می‌بینید که بانی جنگ‌های صلیبی مسیحیان بوده‌اند، جنگ‌های 30 ساله را نیز همین مسیحیان به راه انداخته‌اند و حتی جنگ‌هایی که اسم مذهبی نداشتند، مانند جنگ‌های جهانی اول و دوم را نیز مسیحیان علیه یکدیگر به راه انداختند. در نتیجه می‌شود با نگاه واگرایانه در تمام ادیان، جنبه‌های در تضاد با صلح را یافت. این یک نوع نگاه به دین و ادیان محسوب می‌شود.
هنر نیل به وحدت از کثرت
منصورنژاد در ادامه با تأکید بر اینکه این نوع نگاه به هیچ وجه درست نیست، تصریح کرد: ورود به این نگاه درست نیست و باید شیوه نگاه را تغییر داد. یعنی به جای نگاه واگرایانه، باید به ادیان نگاه همگرایانه داشته باشیم. ما باید به جای برجسته‌سازی واگرایی‌ها، همگرایی‌ها را برجسته کنیم. تفاوت نگاه واگرایانه و همگرایانه در این است که اگر نگاه واگرایانه برگزیده شد، به خشونت دامن زده می‌شود و شکاف‌ها تقویت خواهد شد. اما اگر نگاه همگرایانه تقویت شود، راه برای گفت‌وگو باز می‌شود. اگر از این همگرایی‌ها مبنای درستی ایجاد کنیم، می‌توانیم واگرایی را حل کنیم. لذا باید از این منظر وارد شویم و توجه کنیم که همه ادیان برای صلح، حرف برای گفتن دارند.
وی تصریح کرد: برای نمونه، گاندی می‌گوید که جوهره ادیان صلح است. گاندی از داخل هندوستان نظریه عدم خشونت را ارائه کرد و این در حالی است که فرهنگ‌های بسیار مختلفی در هندوستان وجود دارد. اما باید این مسئله را تبیین کنیم که چطور می‌شود گاندی از دل هندوستان بیرون می‌آید و از تفکر هندی نظریه عدم خشونت را استخراج می‌کند و باید این هنر را آموخت که چگونه می‌توان از تکثر به وحدت رسید.
منصورنژاد در ادامه بیان کرد: باید به دنبال این باشیم که با اینکه خشونت‌ها زیاد هستند، اما باید نقاط اشتراک را بیابیم. پیدا کردن نقطه اشتراک ادیان بسیار مهم است. برای نمونه موعودگرایی بحثی است که همه ادیان به آن توجه دارند.
وی با تأکید بر اهمیت نگاه سنت‌گرایان تصریح کرد: بهتر از همه در این زمینه دیدگاه‌هایی است که سنت‌گرایان دینی دارند که خیلی خوب در این زمینه کار کرده‌اند و اتفاقاً در مورد هندو یا اسلام نیز کارهایی انجام شده است. ایده مشخص آنها این است که می‌خواهیم به قله برسیم و هرچه بالاتر می‌رویم نزدیک‌تر می‌شویم و اگر پایین آییم دورتر خواهیم شد. سنت گرایان معتقد هستند که دین ظاهر و باطنی دارد. شرایع و پرداختن به شرایع افراد را از یکدیگر دور می‌کند و اگر روی شریعت تأکید کردیم، نه تنها شیعه و سنی بلکه شیعه‌ها نیز یکدیگر را تحمل نمی‌کنند. بنابراین باید از ظاهر فاصله بگیریم و باید به باطن دین، که همان صلح است، تأکید کنیم.
نهادسازی در انجمن علمی مطالعات صلح ایران
در ادامه مجتبی مقصودی، رئیس انجمن علمی مطالعات صلح ایران، به ایراد سخن پرداخت و با اشاره به فعالیت‌های انجمن علمی مطالعات صلح بیان کرد: این انجمن سه سال و نیم است که با مجوز وزارت علوم، تحقیقات و فناوری تأسیس شده است و یک نهاد مستقل و غیردولتی محسوب می‌شود که مهم‌ترین رسالت آن تولید و گسترس ادبیات صلح است. در این مدت هیئت مؤسسی در پیشبرد کارها مؤثر بودند و دو دوره انتخابات هیئت مدیره را داشته‌ایم که دوره اول مرحوم دکتر قانعی‌راد حضور داشتند و در آستانه مجمع دوم، ایشان درگذشتند.
وی در ادامه بیان کرد: تلاش کرده‌ایم که انجمن صورت نهادسازی داشته باشد و به این صورت کار را ادامه دهد. لذا سعی می‌کنیم که از حالت شخصی خارج شویم. یکی از کارهایی که انجام شد، راه‌اندازی کمیته‌های مختلف از جمله کمیته‌های حقوقی، صلح، زنان و کودک بوده است. البته برخی از حوزه‌ها فعال‌تر هستند و برای نمونه کمیته ادبیات را داریم که چند نشست را در تبریز و کاشان برگزار کرد و موضوع نشست آنها در تبریز صلح در اندیشه و عمل شهریار و در کاشان صلح در اندیشه و عمل سهراب سپهری بوده است.
مقصودی تصریح کرد: انجمن یک نهاد نوپا اما با اهداف بزرگ است و تا بتوانیم تلاش خود را برای رسیدن به اهداف خودمان بیشتر خواهیم کرد. همچنین ما از حضور پروفسور راماکریشنان استفاده کردیم و کمیته دین‌پژوهی را راه‌اندازی می‌کنیم. در نتیجه می‌توانم بگویم که تلاش ما این است که بین حوزه دین‌پژوهی و صلح آشتی ایجاد کنیم.
مدارا؛ نیازمند فرهنگ‌سازی
در انتهای این نشست، نوبت به سخنرانی عیسی علیزاده، معاون فرهنگی جهاددانشگاهی، رسید. وی طی سخنان کوتاهی بیان کرد: واقعیت این است که معاونت فرهنگی جهاددانشگاهی اقدامات خوبی در دانشگاه‌ها دارد و یکی از کارهایی که می‌تواند مکمل فعالیت‌های فعلی باشد، این است که بتوانیم در اقدامات فرهنگی، موضوع صلح را بگنجانیم و برای نمونه می‌توان در جشنواره کتاب سال دانشجویی این اتفاق را رقم زد.
وی در ادامه افزود: باید با یک زبان واحد صحبت کنیم. اگر پایه‌ای برای صلح در نظر بگیریم، گفت‌وگو یکی از عناصر مهم خواهد بود. یکی از اقدامات جهاددانشگاهی مناظرات دانشجویی است. امسال نیز هشتمین دوره مسابقات مناظره دانشجویی را داریم. اما نکته قابل توجه این است که تا این فرهنگ‌سازی رخ ندهد و نتوانیم از سنین کودکی و ابتدایی‌ترین زمان به کودکان بفهمانیم که مدارا و تحمل حرف مقابل چیست، کار پیش نخواهد رفت.
علیزاده با اعلام آمادگی جهاددانشگاهی در ایجاد این فرهنگ‌سازی بیان کرد: جهاددانشگاهی آمادگی دارد تا با ابزارهایی که در اختیار دارد، این فرهنگ‌سازی را انجام دهد. خبرگزاری‌های ایکنا و ایسنا و ایسپا، که مرکز افکارسنجی است، می‌توانند در رسیدن به این مهم مؤثر باشند تا بتوانیم فرهنگ مدارا و تحمل نظرات مخالف را ایجاد کنیم تا از این رهگذر زودتر به آرمان‌ها خود دست یابیم.
ایالت کرالا؛ نمونه‌ای از همزیستی صلح‌آمیز
در ادامه این نشست، پروفسور راماکریشنان، استاد دانشگاه «جواهر لعل نهرو»، با اشاره به نمونه‌ای موفق از زندگی صلح‌آمیز پیروان ادیان در جنوب هند و بویژه ایالت کرالا(Krala)، اظهار کرد: آنچه در این ایالت جریان دارد، با آنچه در نقاط دیگر هند می‌توان دید تفاوت زیادی دارد. براساس آمار سال 2018 ، در ایالت کرالا 54 درصد هندو، 27 درصد مسلمان و 14 درصد مسیحی هستند. این ایالت ویژگی‌های خاصی دارد که در همزیستی و حفظ صلح در این منطقه نقش مهمی داشته است.
این استاد دانشگاه جواهر لعل نهرو ادامه داد: در منطقه کرالا مردم در منابع شریک هستند؛ درهای همه معابد و مساجد بر روی پیروان ادیان مختلف باز است و آنها در مراسم دینی یکدیگر حاضر می‌شوند. مردم از کتابخانه‌های مخصوص ادیان مختلف استفاده می‌کنند؛ پیروان ادیان مختلف در احزاب سیاسی با هم مشارکت دارند و حتی در یک حزب اسلامی مثل «مسلم لیگ» پیروان ادیان دیگر نیز حضور دارند. همین امر باعث شده این منطقه از تنش‌های دینی و افراط‌گرایی که اخیراً در برخی نقاط هند اوج‌گرفته به دور باشد.
مشروح سخنان پروفسور راماکریشنان استاد دانشگاه «جواهر لعل نهرو» را اینجا بخوانید.
گزارش تصویری این نشست را اینجا ببینید.
انتهای پیام
