آیینه‌خانه مفخم؛ یادگار قاجاریان در بجنورد
گروه اجتماعی ــ آیینه‌خانه مفخم یادمان برجسته دوره قاجار در خراسان‌شمالی بوده که در ایام نوروز پذیرای مسافران از هر شهر و دیاری است.
به گزارش ایکنا از خراسان شمالی، عمارت مفخم بزرگترین و شاخص ترین اثر تاریخی دورۀ قاجار در خراسان شمالی است که در اوایل دهۀ 1300 هجری قمری به دستور یار محمدخان شادلو معروف به سردار مفخم، حاکم منطقه شمال خراسان، به عنوان محل سکونت وی و خانواده اش ساخته شده است.
این بنای مجلل 34 اتاق با دو تالار بزرگ دارد، نمای اصلی ساختمان در سمت جنوب است که سراسر آن به زیباترین وجهی با انواع فنون كاشیكاری معرق، معقلی، هفت رنگ و با طرح‌ها و نقوش انسانی، حیوانی، اسلیمی، ختایی و هندسی زینت یافته است.
مصالح بکار رفته در بنا آجر با ملات گچ است و هر طبقه ساختمان دارای دو ایوان شمالی و جنوبی می باشد، سرتاسر بنا با کاشی‌های خشتی و هفت رنگ زیبا در اندازه و شکل‌های مختلف به رنگ‌های فیروزه ای، زرد، صورتی، بنفش، سفید، سبز، سرخ و سیاه کاشی کاری شده و هر ستون با طرح و نقش خاص خود زینت داده شده است.
نمای بیرونی ساختمان تصاویری از دو فرشته بالدار، چهره‌های انسانی، نقاشی از گل و گیاه و پرنده، طبیعت و طرح های هندسی سده 13 را به تماشا می گذارد. این بنای تاریخی با شماره 952 در فهرست آثار تاریخی به ثبت رسیده است.
بنای عمارت مفخم پس از مرمت و احیا به موزه بزرگ باستان شناسی و مردم شناسی استان تبدیل شده است.
آیینه‌خانه مفخم
بنای معروف به آیینه خانه یکی از یادمان‌های برجسته ی دوره قاجار خراسان‌شمالی است که در شمال شهر بجنورد، در منتهی الیه شمالی خیابان شریعتی قرار دارد.
در دوره قاجار بنای آیینه خانه همراه با بناهای دیگری از جمله عمارت مفخم، کلاه فرنگی، حوضخانه و سردر، در باغ بزرگی قرار داشته و مجموعه دارالحکومه ی مفخم را تشکیل می داده است.
این بنا در دهه 1300 هجری، همزمان با دوره حکومت ناصرالدین شاه به دستور یارمحمد خان شادلو، معروف به سردار مفخم ساخته شده و به عنوان فضای اداری و دیوانی، برای انجام دیدارهای رسمی سردار مفخم با رجال سیاسی عهد قاجار و نیز انجام مراسم تشریفات نظامی و رایزنی در باب مسائل سیاسی و اجتماعی با سران ایل شادلو و دیگر رجال سیاسی دوره قاجار مورد استفاده قرار می گرفته است.
معروف است که طراحی نقشه ساختمانی آیینه خانه به دست میرزا مهدی خانشقاقی « ممتحن الدوله» اولین مهندس معمار ایرانی که از دانشکده معماری پاریس فارغ التحصیل شده بود، انجام شده است.
ساختمان آیینه خانه در دو طبقه به ابعاد تقریبی11×18 متر و به ارتفاع حدود 10 متر ساخته شده که در مجموع 9 اتاق دارد. یکی از اتاق های طبقه فوقانی تالاری است به ابعاد 8×3 متر که تمام دیوارها و سقف آن با طرح های زیبایی آیینه کاری شده و به خاطر وجود همین تالار است که این بنا را آیینه خانه نامیده اند.
بنای آیینه خانه به شماره 1167در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و از سال 1379 تاکنون به عنوان موزه ی اسناد و نسخ خطی مورد استفاده قرار می گیرد.
ویژگی‌های معماری بنا
بنای آیینه خانه یک ساختمان دو طبقه است که نمای اصلی آن در ضلع شمالی به طور کامل کاشی کاری شده و نمونه ی بارز هنر قاجاری است.
این بنا سه در ورودی دارد، ورودی بزرگتر در ضلع شمالی و دو ورودی کوچکتر در ضلع های شرقی و غربی قرار دارند، هر سه ورودی به یک راهروی شرقی وغربی متصل می شود که در یک طرف آن 4 اتاق و در طرف دیگر چند حجره و نیز دو رشته پلکان در منتهی الیه شرقی و غربی وجود دارد که به طبقه فوقانی راه پیدا می کند.
ورودی اصلی بنا در وسط ضلع شمالی حدود 220 سانتی متر عرض دارد و سقف آن با قوس کلیل پوشش یافته است.
در دو سوی این ورودی چهار نیم ستون به قطر حدود 105 سانتی متر و ارتفاع بیش از 10 متر وجود دارد که تمام بدنه آنها با کاشی های فیروزه ای، لاجوردی و نیز کاشی های سیاه و سفید و زرد پوشیده شده است.
دو نیم ستون وسطی که درست در طرفین ورودی قرا گرفته بلندترند و بر بدنه هر یک دوازده بار نام محمد(ص) به خط کوفی معقلی با کاشی های زرد و سیاه رنگ نقش شده است. نیم ستون های جانبی کوتاهترند و تمام بدنه ی آنها با کاشی های موزاییک و طرح های هندسی زیبا آراسته شده است.
در حد فاصل نیم ستون های طرفین ورودی، دو طاق نمای نسبتاً عمیق وجود دارد که با کاشی های هفت رنگ و موزاییک، نمای سازی شده است.
بر قاب روی این طاق نماها نقوش اسلیمی و یک ترنج هندسی نقش شده که در وسط آن نقش شیری که گاوی را از پای در آورده تصویر شده است.
در تمام نقوش مذکور که بر کاشی های هفت رنگ نقش شده و نیز نقوش بخش های دیگر، غلبه با رنگ زرد است. در دو سوی ورودی بنا در همین ضلع نقش دو سرباز مسلح قاجار دیده می شود که به طور نمادین همچون دو نگهبان همیشه بیدار با چشمانی گشاده پیوسته ورود و خروج به این ساختمان را کنترل می کنند و این سنتی است که از ایران باستان به دوره قاجار رسیده است.
بر بالای ورودی اصلی پنجره بزرگ تالار آیینه قرار دارد که با قوس جناقی پوشش یافته و تمام بخش های آن با نقش ترنج ها و شمسه ها توام با نقوش گیاهی و پیچک ها زینت یافته است.
بر بالای این پنجره یک شمسه بزرگ وجود دارد که زمانی نقش شیر و خورشید به عنوان نماد سلطنتی ایران بر آن نقش شده بود و پس از تخریب، جای خود را به نقوش اسلیمی بخشیده است.
ظاهراً در بالای این بخش و در روی افریز کتیبه هایی وجود داشته که قلمرو زیر نفوذ سردار مفخم از منطقه استرآباد و نردین گرفته تا اسفراین، جوین، سبزوار، جاجرم و بجنورد را معرفی می کرده، این کتیبه ها در دوره ی رضا شاه پهلوی تخریب شده و کاشی‌های فعلی به جای آن نصب شده است.
در بالای افریز و در بین دو مناره بزرگ، یک قاب کاشی کاری شده نیم دایره ای وجود دارد که درآن نقش نبرد شیر و اژدها به عنوان نماد خیر و شر در داخل یک شمسه به چشم می خورد و در طرفین این صحنه دو سرباز مسلح، زانو زده و تفنگ خود را به سمت صحنه نبرد شیر و اژدها نشانه رفته اند.
در حد فاصل ستون های بزرگ و کوچک نیز قاب نیمدایره کوچک تری وجود دارد که با نقوش اسلیمی و پیچک ها تزیین شده است. در مجموع پلان، نماسازی، جزئیات معماری و کاشی کاری بنای آیینه خانه نمونه بارز هنر معماری دوره قاجار قلمداد می شود. سقف آیینه خانه در اصل همانند بنای عمارت پوشش سفالی داشته که در تعمیرات دوره های بعد برداشته شده و با ورق گالوانیزه جایگزین شده است.
تالار آیینه
تالار آیینه که محور اصلی این ساختمان است در طبقه دوم قرار گرفته و از طریق دو رشته پلکان انتهای شرقی و غربی راهروی طبقه اول قابل دسترسی است. این اتاق، سه در از جنس چوب صندل دارد که با استخوان ترصیع شده اند. در ازاره ی تالار سنگ مرمر مرغوب بکار رفته و بلافاصله از بالای آن آیینه کاری شروع شده و تمام بدنه و سقف تالار را دربرگرفته است.
در این آیینه کاری ها 17 طرح مختلف شامل طرح های زیبای هندسی و گیاهی، طرح چهل چراغی که در وسط تالار آویخته بوده و نیز نمای بیرونی آیینه خانه به طرز استادانه ای اجرا شده است.
گرداگرد بخش فوقانی دیوارها، در قسمت قرنیز ردیفی از عکس های قدیمی شامل عکس 134 تن از رجال سیاسی و شخصیت های برجسته دوره صفوی و قاجار در زیر قاب های شیشه ای نصب شده است.
علاوه بر اینها 13 قاب خوشنویسی شده به خط نستعلیق و شکسته نستعلیق به طرز مشابهی بر روی دیوار ضلع جنوبی تالار نصب شده بود که پس از انجام عملیات مرمت از جای خود برداشته شده و اکنون در گنجینه ی موزه نگهداری می شود.
در این قاب ها آیاتی از قرآن کریم به طرز زیبایی نوشته و تذهیب شده که در یک نمونه امضای کاتب با عبارت «راقم عبدالعلی 1226 هجری قمری» قابل تشخیص بوده، نام ساختمان آیینه خانه برگرفته از همین تالار آیینه است .
انتهای پیام
