عملکرد فاجعه‌بار در حفظ محیط زیست طی چهار دهه گذشته/ امیدی به عبرت‌گیری مسئولان نیست
گروه سیاسی ــ استاد دانشگاه تهران سیل اخیر و آثار و تبعات مصیبت‌بار آن را ناشی از کم‌توجهی زیاد به مسئله محیط زیست و جنگل‌ها خواند و گفت: سیاست‌های توسعه اقتصادی عملاً جنگل‌های کشور را رو به نابودی برده و از طرفی بودجه‌ای که صرف نگهداری جنگل‌ها و توسعه منابع طبیعی شده بسیار ناچیز بوده است. لذا می‌توان گفت متأسفانه کارنامه جمهوری اسلامی ایران در زمینه حفظ و حراست از محیط زیست، به ویژه جنگل‌ها، بسیار ضعیف است.
صادق زیباکلام، استاد دانشگاه تهران و تحلیلگر مسائل سیاسی، در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا درباره نسبت سیل‌های اخیر با توسعه نامتوازن و غیرعادلانه در کشور گفت: وقتی سیل جاری می‌شود، نمی‌تواند به شهرهای بزرگ و توسعه‌یافته صدمه چندانی بزند و قطعاً در این میان آسیب و تخریب اصلی سیل متوجه روستاها و شهرهای کوچک و دورافتاده می‌شود. لذا این اتفاق را نمی‌توان به حساب توسعه نامتوازن گذاشت.
سیاست‌های توسعه اقتصادی جنگل‌ها را به نابودی کشانده است
وی ادامه داد: ولی یک «اما»ی مهم وجود دارد که سیل اخیر باید همه ما را متوجه این مسئله اساسی و بنیانی کند که با طبیعت، محیط زیست، منابع طبیعی و جنگل‌های خودمان چه کرده‌ایم. صرف‌نظر از اینکه دولت چقدر توانایی داشته و چه میزان کم‌رسانی شده، نمی‌توان از یک نکته غافل شد و آن این است که همگان اذعان دارند که پوشش گیاهی طبیعی‌ترین و مؤثرترین ابزار جلوگیری از وقوع سیل است و متأسفانه طی چهار دهه گذشته توجه خیلی کمی به جنگل‌ها و منابع طبیعی شده است.
زیباکلام اظهار کرد: از سوی دیگر سیاست‌های توسعه اقتصادی طی این مدت باعث شده که عملاً جنگل‌های کشور نابود شود. در یک تخمین هولناک بیان شده که ظرف چهار دهه گذشته به طور متوسط حدود یک سوم جنگل‌های شمال کشور از بین رفته‌اند و این عدد کمی نیست، حتی اگر نصف یا ثلث این میزان هم درست باشد، فاجعه رخ داده و بخش عمده‌ای از جنگل‌های گلستان، مازندران و گیلان از بین رفته است.
این استاد دانشگاه تهران بیان کرد: البته بخشی از این فاجعه به خاطر کاهش نزولات جوی بوده، اما بخش بیشتر آن ناشی از بهره‌برداری‌های بی‌رویه از جنگل‌ها به صورت قطع درختان برای فروش چوب یا فروش و واگذاری جنگل‌ها از سوی مقامات دولتی بوده است و در این وضعیت جنگل تبدیل به منطقه مسکونی، مرتع و ... شده و عملاً از بین رفته است. متأسفانه بودجه‌ای که صرف نگهداری جنگل‌ها و توسعه منایع طبیعی شده بسیار ناچیز بوده است و اصلاً قابل مقایسه با بودجه مربوط به امور نظامی، انرژی هسته‌ای و ... نیست.
کارنامه خوبی در حفظ محیط زیست نداریم
وی ادامه داد: بر این مبنا متأسفانه کارنامه جمهوری اسلامی ایران در زمینه حفظ و حراست از محیط زیست، به ویژه جنگل‌ها، کارنامه بسیار ضعیفی است. اگر جدولی وجود داشته باشد که در آن کشورها را به لحاظ میزان اهمیتی که به محیط زیست و جنگل‌هایشان قائل هستند رده‌بندی کنند، فکر می‌کنم بدبختانه جمهوری اسلامی ایران یکی از رتبه‌های پایین آن جدول را خواهد داشت.
زیباکلام یادآور شد: مسئله دیگر اینکه با سیل اخیر مشخص شد که بسیاری از رودخانه‌ها لایروبی نشده‌اند، در حالی که لایروبی نیاز به تکنولوژی ندارد و نمی‌توان گفت به واسطه تحریم‌های ظالمانه امریکا انجام نگرفته است. در واقع به زبان ساده باید گفت که برای لایروبی بودجه‌ای تخصیص داده نشده و هر نهاد و دستگاهی که باید این کار را انجام می‌داده مبادرت به انجام آن نکرده است. در نتیجه بستر طبیعی رودخانه که برای جمع کردن سیلاب است با موانعی روبرو بوده و طبیعی است که آب به جای اینکه از رودخانه حرکت کند، بخشی از آن از رودخانه سرریز شود و زمین‌های کشاورزی، منازل مردم و روستاها را فرابگیرد.
وی تأکید کرد: این‌ها مسائل مهمی است و باید رسانه‌ها، خبرگزاری‌ها، دانشگاهیان، روشنفکران و فعالان محیط زیست از حکومت این را مطالبه کنند که بودجه محیط زیست را افزایش دهد و توجه خود را به جنگل‌ها و منابع طبیعی بیشتر کند و سازمان‌های مردم‌نهاد در حوزه محیط زیست مانند کشورهای توسعه‌یافته وضعیت این حوزه را رصد کنند و به مسئولان فشار بیاورند و از آن‌ها شکایت کنند که چرا رود دز و رودهای دیگر آن‌طور که باید و شاید لایروبی نشده است.
مهمترین درس‌های سیل اخیر
زیباکلام ادامه داد: گاهی شاهد هستیم که در اطراف شهر تهران با دادن وجهی به شهرداری در کنار رودخانه ساخت‌وساز در قالب رستوران، ویلا، هتل و ... انجام شده است. سؤال این است که فاضلاب این اماکن کجا می‌رود؟ آیا غیر از این است که فاضلاب وارد همان رودخانه می‌شود. بی‌توجهی به محیط زیست واقعاً یکی از دردآورترین ویژگی‌های نظام جمهوری اسلامی ایران طی چهار دهه گذشته بوده است. درست است که این سیل فاجعه بزرگی برای بسیاری از هموطنان بوده و آن‌ها را مصیبت‌زده کرده، اما ای کاش ما را به هوش بیاورد که با طبیعت نمی‌توان شوخی کرد. یکی از بهترین جملاتی که در فضای مجازی دیدم این بود که رودخانه خانه رود است و وقتی شما خانه رود را تصرف می‌کنید، آن وقت رود هم از شما انتقام می‌گیرد. البته این یک استعاره است، ولی حقیقتاً چنین اتفاقی در همین سیل اخیر به وقع پیوست.
وی تصریح کرد: لذا بهترین درس از سیل اخیر این است که نباید صبر کرد تا چنین اتفاقی بیفتد و تازه آن وقت متوجه شویم که یک‌سوم جنگل‌های کشور از بین رفته، لایروبی رودخانه‌ها به منزله امری حیاتی انجام نشده و در بستر رودخانه ساخت‌وساز شده است، در حالی که نظام و حکومت نباید به صرف دریافت پول، بستر رودخانه را بفروشد و واگذار کند.
امیدواری به درس گرفتن مسئولان خوش‌بینانه است
زیباکلام در پاسخ به این سؤال که تا چه اندازه می‌توان به درس گرفتن مسئولان از سیل ویرانگر اخیر و تغییر رویه آن‌ها در مورد محیط زیست و جنگل‌ها امیدوار بود، گفت: متأسفانه فقط امیدواریم و دعا می‌کنیم که مسئولان درس بگیرند، اما این نگاه بسیار خوش‌بینانه‌ای است. چند وقت دیگر که سیلاب فروکش کند، مسئله بازسازی مناطق سیل‌زده مطرح می‌شود و نهادهای مختلف جلو می‌آیند و تقابل با دولت شروع و مسائل سیاسی پررنگ می‌شود و در ادامه هم همه چیز فراموش می‌شود.
این استاد دانشگاه تهران اظهار کرد: نهادی که می‌تواند نقش پررنگی ایفا کند مجلس شورای اسلامی است که باید پاسدار و حافظ حقوق ملت در حوزه‌های مختلف از جمله محیط زیست باشد. متأسفانه مجلس به جای اینکه در رأس امور باشد در قعر امور است؛ دولت‌ها می‌آیند و می‌روند اما این مجلس است که باید پاسدار منافع بلندمدت مردم و کشور باشد که متأسفانه نیست.
وی در پایان مطرح کرد: همین مجلس دهم را که از مجلس‌های هفتم، هشتم و نهم، که در انحصار اصولگراها بود، خیلی بهتر است بررسی کنید و ببینید که از سال 94 تا به امروز چقدر در زمینه محیط زیست ورود کرده و مسئولان ذی‌ربط این حوزه را به مجلس کشانده و از آن‌ها توضیح خواسته و تا چه حد تلاش کرده بودجه این حوزه را تأمین کند و افزایش دهد. از این منظر باید گفت متأسفانه مجلس دهم از این بابت با مجالس اصولگرا فرق چندانی ندارد.
گفت‌وگو از مهدی مخبری
انتهای پیام
