روش استخراج مقالات علمی پژوهشی از رساله‌های تحصیلات تکمیلی

به گزارش ایکنا، این کارگاه در بخش آموزش و پژوهش نمایشگاه بین‌المللی قرآن و با حمایت معاونت قرآن و عترت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همکاری انجمن ایرانی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی و دانشکده الهیات دانشگاه تهران به صورت رایگان و با اعطای گواهینامه معتبر به شرکت‌کنندگان برگزار شد. متن سخنرانی اخوان مقدم در کارگاه فوق بدین شرح است:

در تعریف پایان‌نامه باید گفت، گزارش کاملی است از یک مطالعه علمی که از مرحله شکل‌گیری اندیشه تا انتهای آن توسط دانشجو انجام شده باشد. پس ابتدا باید یک مطالعه علمی صورت گیرد. فرق پایان‌نامه با رساله در سطح ارائه آنها است. پایان‌نامه مختص ارشد و رساله در سطح دکتری ارائه می‌شود.

در یک مطالعه علمی پایان‌نامه و رساله باید منجر به تولید علم شوند که این مطالعه باید نظام مند باشد.

 تقسیم‌بندی انواع مقاله 

ابتدا مقاله اصیل، در این پژوهش مطالعه نظام‌مند است و محقق یک مسئله را مورد بررسی قرار می دهد. این مسئله نباید پرسش ذهنی و سؤال محقق باشد بلکه مسئله باید در مقیاس تاریخ علم مورد بررسی قرار گیرد.

نوع دوم: مطالعات بازپژوهی: مسئله ما نو و جدید نیست؛ در مقیاس تاریخ علم کار شده اما از دو جهت نو است؛ فرضیه و روش(با روشی جدید شرایط مسئله را بررسی می‌کنیم). حاصل مطالعات بازپژوهی درحال حاضر بسیار مورد توجه مجلات علمی پژوهشی است.

نوع سوم: مطالعات توصیفی یا زمینه‌یابی: این مطالعات نه مسئله دارند نه فرضیه. همان موضوع را توصیف میکنیم لذا مطالعات توصیفی برای مجلات پژوهشی فاقد ارزش هستند.. البته باید متذکر شد که نتیجه مطالعات توصیفی، مقدمه و خوراک خوبی برای شروع مطالعات مسئله‌محور هستند. پس بی فایده نیستند اما مقاله‌ای از آن ها استخراج نمی شود.

چهارم: مطالعات اطلاع‌رسانی: این پژوهش ها نظام مند هستند اما پیرامون یک شخص، محل، مکان  و .. است. مثل مدخل دایرة المعارف ها که نیاز علمی ما را تأمین نمی کنند و امتیاز کمی از سوی اساتید دارند.

پنجم: مطالعات مروری: این مقالات نظام مند هستند. مثل تحلیل و ارزیابی یک کتاب. این مقالات را مجلات علمی ترویجی چاپ می کنند.  

ششم: مطالعات مروری فراگیر: ما دراین مقالات به مسئله هویت تاریخی می دهیم، درست است که در این پژوهش مرور می کنیم اما ارزش علمی آنها زیاد می‌شود و مورد استقبال مجلات علمی پژوهشی هم  هستند.

هفتم: تصحیح اثر دست نویس: مربوط به مطالعه درباره نسخه های خطی قدیمی و کهن هستند این موضوعات زیاد مورد استقبال شورای پژوهشی دانشگاهها نیستند؛ تصحیح یک اثر اگر تأیید شود اما مقال‌های از دل آن در نمی آید.

هشتم: تدوین متن آموزشی: مثل کتاب «عربی آسان» در اهمیت تألیف آن شکی نیست اما جهت گیری پژوهشی ندارند و مقاله‌ای از آن استخراج نمی‌شود.

نهم: ترجمه کتاب: خود ترجمه مهم است ام ارزش به نویسنده کتاب است باید دید نویسنده کیست  تا اثر برای ترجمه انتخاب شود.

توصیه میشود که کار پژوهش را با مقالات مروری شروع کنیم برای ارتقای محقق خوب است اما برای پایان نامه و عضو هیئت علمی شدن نمره کمتری دارند ، ممکن از دل آن مقاله علمی ترویجی استخراج شود.

علم مقاله نویسی

اکنون به تعریف مقاله اشاره می‌شود: مقاله نویسی در قرن 18 میلادی در غرب و در عصر مشروطه در ایران آغاز شد.

علامه دهخدا آغازگر مقاله نویسی در ایران شناخته می‌شود و در تعریف مقاله ذکر کرده که نوشتاری کوتاه است که برای روزنامه می‌نویسند.

انواع مقاله

از حیث زبان به دو دسته رسمی و غیر رسمی تقسیم بندی می شوند. در مقالات رسمی زبان نوشتار خشک است. در مقالات غیر رسمی زبان محاوره‌ای و روزنامه‌ای است.

از حیث موضوع نیز مقالات به انواع تاریخی، علمی، دینی و مذهبی  .. تقسیم می‌شوند.

از نظر هدف نیز شامل مقالات پژوهشی که در مجلات علمی پژوهشی چاپ می‌شوند و یا ترویجی هستند که شکل توصیفی دارند.

در استخراج مقاله باید با توجه به سه نکته مهم توجه کرد:

نخست استفاده از متغیرها، دوم مسئله محوری، سوم محدودسازی

توجه به متغیر

درباره نقش متغیر در مقالات باید گفت: این متغیر به سه دسته مستقل، وابسته و مزاحم تقسیم می‌شود.

متغیر مستقل، مفهومی است که مؤثر و تأثیرگذاری را بیان می‌کند. متغیر وابسته، وابسته به متغیر دیگر است و متغیر مزاحم بی‌ارزش نیست اما در این تحقیق به کار ما نمی‌آید.

مثلا در موضوع «تأثیر میزان تحصیلات همسران بر سلامت جسمی فرزندان» میزان تحصیلات، متغیر مستقل و سلامت جسمی، متغیر وابسته است. چنانچه بخواهیم عواملی چون میزان هوش دانش‌آموزان یا نوع مدرسه یا مثلا تعامل والدین را در این موضوع مورد بررسی قرار دهیم، این‌ها متغیرهای مزاحم به شمار می‌روند و اصطلاحاً پارازیت و اضافی هستند.

مسئله محوری:

یک مقاله علمی پژوهشی باید حتما مسئله محور باشد. مثالی را ذکر می کنیم تا ببینید در یک موضوع مسئله محور بودن مقاله چگونه باید مورد توجه قرار گیرد.

عنوانی داریم: «نقد و بررسی عرفان‌محور تفسیرِ تربیتی اخلاقیِ تفسیرِ بانو امین» در این عنوان ملاحظه می‌کنید که نقد و بررسی هیچ مبنا و معیاری ندارد. همچنین نکات عرفانی و در ادامه نکات اخلاقی تربیتی، موضوع را دچار تشویش و خلط مباحث کرده است. این موضوعات به دلیل گنگ بودن قطعا دانشجو را به دردسر خواهند انداخت.

محدودسازی موضوع مقاله

سومین پارامتر در مقاله نویسی و انتخاب موضوع، محدودسازی است. اگر متغیر مشخص شود، محدودسازی راحت تر انجام می‌شود. هرچه پایان نامه محدود باشد، آسان‌تر نوشته می‌شود.

مثال زیر را در مورد انتخابی نادرست ببینید:

تأثیر میزان مطالعه مطبوعات بر رشد اجتماعی دانش‌آموزان

اشکالات: کدام مطبوعات؟ دانش آموزان چه مقطعی؟ چه شهری ؟ چه منطقه ای؟

 تفاوتهای اصلی پایان نامه و مقاله:

اول: چکیده پایان نامه، طولانی تر از مقاله است(بیش از 150 کلمه نباید باشد ولی در پایان نامه 300 کلمه هم می شود).

دوم: بحثهای مقدماتی و مبادی در پایان نامه بیشتر و مفصل است ولی در مقاله ضرورتی ندارد.

سوم: سعی کنید همه پایان نامه را یک مقاله نکنید.

چهارم: به اجزای مقاله توجه کنید اجزای پایان نامه بخش های متفاوتی با مقاله دارد. از جمله در فهرستهای منابع

پنج: مقاله نویسی تغذیه ساندویچی است. لبّ مطلب را بگویید که باید بین 6 تا 8 هزار کلمه باشد البته کمتر از این هم موردی ندارد.

ششم: اگر پایان نامه، مسئله‌محور نبود می توانیم از اجزای پایان نامه مقاله مسئله‌محور استخراج کنیم.

هفتم: ایده آلیسم نباشیم. دانشجویان در بدو نگارش گمان نکنند حتما مقاله آنها علمی پژوهشی خواهد بود، چه بسا از سوی اساتید رد شده و فاقد ارزش علمی باشند.

هشتم: اول مقاله بنویسیم، سپس موضوع را تبدیل به پایان نامه یا رساله دکتری کنیم. با این ترفند اگر مقاله را نوشتیم و قرار شد برای چاپ یکسال در نوبت بماند، چیزی از دست نداده ایم.

این کارگاه در نهایت با پرسش و پاسخ از سوی حضار و سخنران به کار خود پایان داد.

انتهای پیام