نگاه جزئی‌نگر روح منسجم آیات قرآن را از بین می‌برد

وی بیان کرد: اصل این کتاب به زبان انگلیسی و در ۱۸۰ صفحه بوده که جزء مشهورترین آثار و مراجع قرآن‌پژوهی در جهان اسلام محسوب می‌شود. در اهمیت آن، همین بس که مرجع چهل و یک مدخل از دایرةالمعارف قرآن لیدن است و غربیان و مسلمانان، علاوه بر دیگر کتب پژوهشی، از این کتاب استفاده کرده‌اند. این اثر در سال ۱۹۸۰ و در شهر شیکاگو منتشر شد و مربوط به زمانی است که فضل الرحمان به پختگی فکری رسیده بود و محور اصلی این کتاب نیز قرآن است و بر مضامین اصلی قرآن تأکید دارد.

 

علاقه‌بندی در ادامه تصریح کرد: چون فضل الرحمان نواندیش بوده، نسبت به هم‌قطاران مصری و هندی خود ناشناخته مانده است و این ترجمه، گامی برای آشنایی با اندیشه‌های فضل الرحمان است که بسیاری از نواندیشان، تحت تاثیر او بوده‌اند. این کتاب بسیار جای صحبت دارد، لذا تحلیل کتاب رساله دکتری بنده است و در مقدمه کتاب آورده‌ام که به مسائل مختلف در رساله پرداخته می‌شود.

وی بیان کرد: فضل الرحمان نواندیش پاکستانی و متولد ۱۹۱۹ در خانواده مذهبی بود که کاملاً با اسلام سنتی آشنایی داشت، تا اینکه برای تحصیلات تکمیلی به آکسفورد رفت و پایان نامه دکتری‌اش را با عنوان بخشی از شرح النجاه ابن‌سینا نوشت. او در آنجا بود که تحولاتی در افکارش اتفاق افتاد. هشت سالی در کانادا شروع به تدریس کرد و سپس، پاکستان با وضعیتی رو‌برو شد که نیازمند اصلاحات بود. رئیس جمهور وقت از فضل الرحمان که اسلام سنتی و پژوهش‌های غربی را می‌شناخت، به عنوان بهترین گزینه اصلاحات دعوت کرد تا به پاکستان برود. وقتی به پاکستان دعوت شد، ریاست موسسه اسلامی پاکستان را بر عهده گرفت، اما نواندیشی‌هایش موجب شد که سنتی‌ها با او به مشکلاتی برخورد کنند و به همین دلیل به آمریکا سفر کرد و در سال ۱۹۸۸ نیز از دنیا رفت.

 

جزئی‌نگریی و روح منسجم آیات
این مترجم و پژوهشگر حوزه قرآن در ادامه افزود: اتفاق جالب توجهی که افتاد این بود که، صدمین سال تولد او، مصادف با چاپ آثار او در ایران شد. محور اصلی این کتاب قرآن است و اصلی‌ترین مضامینی که مورد توجه او است عبارت از اخلاق است که می‌گوید، روح منسجم قرآن اخلاق است و قرآن کتاب احکام نیست و اشاره کرده که به دو دلیل این کتاب را منتشر کرده است؛ یکی برای پاسخ به روش سنتی تفسیر قرآن است که آیه به آیه صورت می‌گیرد و معتقد است که نگاه جزئی‌نگرانه، روح منسجم آیات را از بین می‌برد. او براین باور است که قرآن در همه اعصار قابل استفاده است و تقابلی با عصر مدرن ندارد، چون در فضایی بوده که این تقابل را احساس کرده، لذا اعتقاد به حرکت دو سویه دارد.

وی بیان کرد: نکته دیگر اینکه اصلی‌ترین انگیزه تالیف این کتاب، پاسخی به نظریه «ونزبرو» است که معتقد است، قرآن در بین مجادلات فرقه‌ای مسیحی و یهودی شکل گرفته و پسامحمدی است، اما فضل الرحمان که به زبان‌های مختلف آشناست و فضای غرب را نیز دیده بود، تسلط بالایی برای پاسخ به این پژوهش‌ها داشت که مقاله‌ای نیز دارند که پاسخ به غربیان در مورد نظریات آن‌ها است؛ لذا فضل الرحمان این اثر اصلی را در پاسخ به غربیان نوشته و می‌گوید که قرآن مستقل است. او هشت مضمون اصلی را برای کتاب انتخاب کرده است و در واقع کتاب هشت فصل دارد که عبارت از خدا و انسان در دو بخش فرد و اجتماع و طبیعت، نبوت و وحی است که بسیار مسائل مهمی در این بخش دارد و نگاه نویی را مطرح می‌کند که از فارابی و ابن سینا گرفته است و به نتایج خوبی نیز در مورد وحی می‌رسد. همچنین معاد، خیر، شر و جامعه اسلامی نیز دیگر فصل‌ها هستند.

 

قرآن باید کشف شود
علاقه‌بندی در ادامه تصریح کرد: کار فضل الرحمان این است که بحث‌های او قرآنی است، لذا کلیتی را مثلا در بخش خدا در نظر گرفته که خدا یگانه است و تمام آیاتی که در مورد این موضوع است را جمع کرده و این را به خواننده می‌دهد که خداوند در قرآن نخواسته خود را اثبات کند، بلکه باید کشف شود. برخی پژوهشگران غربی معتقد هستند که خداوند ستمگر است و قدرت مطلق داشتن خدا را از این زاویه می‌بینند، اما فضل الرحمان می‌گوید که این نگاه از روی جهل است و خدایی که در قرآن تصویر می‌شود، رحمت مطلق است و قدرت را نیز در ادامه معنا می‌کند.

وی بیان کرد: در بخش انسان در جامعه، فضل الرحمان نگاهی به حقوق زنان و جنسیت دارد و در موضوع چند همسری اعتقاد دارد که آیه مربوط در این زمینه که در سوره نساء آمده است، فقط در مورد یتیم است و بعد سنت مشروط و مطلوب را بیان می‌کند و با استدلالی که می‌آورد بیان می‌کند که در حال حاضر مطلوب خداوند یک همسری است. به این صورت در تلاش است که قرآن را در تمام زمان‌ها کارآمد کند و بیشتر تلاش او، برای روشن کردن بعد انسان‌گرایانه قرآن است و اخلاق برایش بسیار اهمیت دارد. امید است با این کتاب نظریات فضل الرحمان و اینکه نواندیشی بود که افراد بعدی نیز وام‌دار عقاید او هستند، شناخته شود و توجه کنیم که او در سال ۱۹۴۰ این نظریات را داشته و این مسئله توجهات را جلب می‌کند که نگاه مهمی به او داشته باشیم.
انتهای پیام