کم‌فروشی از منظر قرآن

در قرآن کریم بر مسئله مبارزه با کم‌فروشى و تقلب در وزن و پیمانه تکیه و تأکید شده است. بسیار جاى تأسف است که گاه مى‌بینیم غیرمسلمانان در رعایت این اصل از بعضى از مسلمانان وظیفه‌ناشناس، پیشقدمتر هستند و سعى مى‌کنند اجناسشان را درست با همان وزن و پیمانه‌اى که روى آن نوشته‌اند بى کم و کاست به بازارهاى جهان بفرستند و اعتماد دیگران را از این راه جلب کنند.

آرى آن‌ها مى‌دانند که اگر انسان اهل دنیا هم باشد راهش همین است که در معامله خیانت نکند. این موضوع نیز قابل توجه است که از نظر حقوقى کم‌فروشان ضامن و بدهکار در برابر خریداران هستند و به همین جهت توبه آن‌ها جز به اداى حقوقى که غصب کرده‌اند ممکن نیست، حتى اگر صاحبانش را نشناسند باید معادل آن را به‌عنوان رد مظالم از طرف صاحبان اصلى به مستمندان بدهند.

در فرهنگ اسلامی و در نظام فقهی حقوقی اسلام، مسائل اقتصادی با ارزش‌های اخلاقی در هم آمیخته‌اند، به این معنا که ارزش‌های اخلاقی اسلام زیربنای اقتصادی اسلام تلقی می‌شود و تفاوت عمده بین نظام اقتصادی اسلام با دیگر نظام‌های اقتصادی، به‌ویژه کاپیتالیستی در همین نکته است، زیرا در دیگر نظام‌های اقتصادی، اخلاق جایی ندارد و هر کسی برای سود بیشتر از هر راهی تلاش می‌کند، اما در اسلام کسب سود باید اخلاقی دینی باشد و هر چه ضدارزش باشد، در آن مطرود بوده و قابل قبول نیست. از جمله این مسائل اجتناب از کم‌فروشی است، یعنی کم‌فروشی به‌عنوان ضدارزش در نظام اقتصادی اسلام نهی شده است.

یکی از مواردی که موجب می‌شود که چیزی از حالت حق و عدالت خود خارج شود، کم‌فروشی و کم‌گذاری است. کم‌فروشی بیشتر در مسائل اقتصادی به کار می‌رود، در حالی که کم‌گذاری نسبت به امور دیگر غیر از امور اقتصادی به کار می‌رود.

کم‌فروشی موجب می‌شود، کارها به فساد کشیده شود

حجت‌الاسلام محمود شربیانی، امام جمعه عجب‌شیر در گفت‌وگو با ایکنا از آذربایجان‌شرقی، اظهار کرد: هر گونه کم‌گذاری و کم‌فروشی موجب می‌شود تا به جای صحت امور و اصلاح آن، کارها از مدار صحت و اصلاح بیرون رفته به فساد و تباهی کشیده شود. به‌طور طبیعی فساد ضد صلاح خواهد بود و اجتماع از یک اجتماع سالم و صالح خارج می‌شود. از نظر آموزه‌های قرآن، کسی که کم‌گذاری و کم‌فروشی می‌کند، گرفتار فساد در زمین می‌شود و چنین شخصی به‌عنوان «مفسد فی الارض» مجازات می‌شود. باید مورد توجه فروشندگان قرار بگیرد که در زمان فروش سعی کنند که وزنه را کم نگذارند چون در روز فیامت مورد مؤاخذه فرار می‌گیرند!

وی با استناد به آیات 3-1 سوره مطففین «وَیلٌ لِلْمُطَفِّفِینَ * الَّذِینَ إِذَا اکتالُوا عَلَی النَّاسِ یسْتَوْفُونَ * وَ إِذا کالُوهُمْ أَوْ وَزَنُوهُمْ یخْسِرُونَ»، بیان کرد: در این آیات می‌خوانیم: وای بر حال کم‌فروشان که به هنگام تحویل گرفتن جنس، کامل تحویل می‌گیرند ولی به هنگام تحویل دادن، ناقص تحویل می‌دهند.

حجت‎الاسلام شربیانی ادامه داد: یکی از مواردی که موجب می‌شود که چیزی از حالت حق و عدالت خود خارج شود، کم‌فروشی و کم‌گذاری است. کم‌فروشی بیشتر در مسائل اقتصادی به کار می‌رود، در حالی که کم‌گذاری نسبت به امور دیگر غیر از امور اقتصادی به کار می‌رود.

امام جمعه عجب‌شیر، کم‌‌‌فروشی را خروج از دایره عدالت دانست و یادآور شد: از نظر قرآن، کم‌فروشی خروج از دایره عدالت و دخول در دایره ظلم و ستم است. پس کم‌گذار و کم‌فروش نسبت به دیگران ظلم روا می‌دارد به طور طبیعی آثار و پیامدهایی که برای ظلم و ظالمان بیان شده، برای چنین افرادی نیز ثابت است که مجازات در دنیا و آخرت است.

وی با اشاره به فرموده امام جعفرصادق(ع) فزود: ایشان می‌فرمایند: مغبون ساختن مؤمن، حرام است و مغبون ساختن کسی که در قیمت کالا (و سالم بودن جنس) به فروشنده اعتماد کرده، حرام است.

حجت‌الاسلام شربیانی ضمن بازگو کردن ضرورت‌های عمل درست در هر کاری، تأکید کرد: لازم است برای اینکه انسان در هر کاری درست عمل کند، شناختی نسبت به این سنت‌ها و شرایع از طریق عقل کامل و نقل معتبر به دست آورد؛ زیرا در غیر این صورت کاری خلاف عدالت انجام می‌دهد که نه تنها به خود بلکه به اجتماع و بلکه جهان هستی آسیب می‌رساند، چنانکه ظهور فساد در دریا و خشکی به سبب دستاوردهای خلاف عدالت انسان است.

کم‌فروشى در ردیف فساد در زمین است

حجت‌الاسلام صمد ناصری، امام جمعه خسروشهر در گفت‌وگو با ایکنا از آذربایجان‌شرقی، اظهار کرد: قرآن کم‌فروشى و ترک عدالت به هنگام پیمانه و وزن را در ردیف فساد در زمین شمرده است و این خود دلیلى به ابعاد مفاسد اجتماعى این کار است.

وی افزود: یکی از مواردی که موجب می‌شود که چیزی از حالت حق و عدالت خود خارج شود، کم‌فروشی و کم‌گذاری است. کم‌فروشی بیشتر در مسائل اقتصادی به کار می‌رود، در حالی که کم‌گذاری نسبت به امور دیگر غیر از امور اقتصادی به کار می‌رود. در اسلام اصل عدالت را داریم که در تشیع از اصول دین است، اگرچه عدالت به خداوند باز می‌گردد، اما یک بُعد آن به رفتار ما انسان‌ها مربوط می‌شود، یعنی رفتار فردی، اجتماعی و خانوادگی ما باید بر اساس عدالت باشد و هر حکمی که مخالف عدالت باشد، از نظر فقه و مذهب اهل بیت(ع) قابل قبول نیست و کم‌فروشی با این عدالت در تضاد است، چون به عنوان امری حرام اجحاف محسوب می‌شود. از این روست که در قرآن در جایی که سخن از کم‌فروشی به میان می‌آید، از عدالت هم بحث می‌شود و گفته می‌شود، بر اساس عدالت و قسط عمل کنید!

حجت‌الاسلام‌ ناصری، با استناد به آیه 35 سوره اسراء «وَ أَوْفُوا الْکیلَ إِذا کلْتُمْ وَ زِنُوا بِالْقِسْطاسِ الْمُسْتَقِیمِ ذلِک خَیرٌ وَ أَحْسَنُ تَأْوِیلًا» ادامه داد: در این آیه می‌خوانیم: در کیل و وزن عدالت را در نظر بگیرید و با ترازوی درست وزن کنید که این برای شما بهتر و نیکوتر است.

امام جمعه خسروشهر، ضمن بازگو کردن یکی از عوامل کم‌فروشی یادآور شد: بی‌تقوایی عامل کم‌گذاری است؛ زیرا کسانی که اهل تقوای الهی باشند، هرگز کم نمی‌گذارند و کم‌فروشی نمی‌کنند.

حجت‌الاسلام ناصری،، با اشاره به فرموده پیامبراکرم(ص) افزود: ایشان می‌فرمایند: هر گروهى کم‌فروشى کنند خداوند زراعت آن‌ها را از آن‌ها مى‌گیرد و گرفتار قحطى مى‌شوند! کسانی که اهل نماز نیستند گرفتار کم‌گذاری و کم‌فروشی در کار و کالا و خدمات می‌شوند؛ در حالی که اهل نماز که نماز جزو سیرت و سنت رفتاری‌شان باشد، از آن‌ها اجتناب می‌کنند.

وی از دو ملاک اصلی کم‌فروشی گفت و تأکید کرد: دو ملاک‌ اصلی سبک زندگی، شالوده این بحث است؛ یکی عدالت و دیگری ارزش‌های اخلاقی. اگر در زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی این دو را ملاک قرار دهیم، به سبک زندگی الهی باز می‌گردیم، یعنی‌‌ همان الگوی نبوی و از جمله نکات همین است که انسان طوری رفتار کند که حق دیگران ادا شود وگرنه به دلیل رعایت نکردن عدالت، از چارچوب سبک زندگی شرعی دینی خارج می‌شود و از این رو باید روابط ما با خدا و افراد جامعه و بیرون از جامعه خودی مشخص شده باشد.