به گزارش
خبرگزاری بینالمللی قرآن(ایکنا)، یکی از تأکیدات دین مبین اسلام، مصرف به شیوه صحیح آن است، چرا که اسراف و تبذیر از جمله اعمال ناپسند در دین اسلام است و آثار اقتصادی منفی در پی خواهد داشت و به همین دلیل است که در ییانات رهبر معظم انقلاب، چه در نامگذاری سالها و چه در سیاستهای کلی اقتصاد مقاومتی بر ضرورت اصلاح الگوی مصرف تأکید شده است.
حجتالاسلام والمسلمین «غلامعلی معصومینیا» مدیرگروه بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی در گفتوگو با
ایکنا به بحث درباره دیدگاه قرآن کریم و دین مبین اسلامی درباره مصرفگرایی و عواقب آن در اقتصاد کشور پرداخت و گفت: ابتدا لازم است اشاره کنم که چنین مقولههایی که قبلا یکی از سالها هم با این عنوان یعنی اصلاح الگوی مصرف نامگذاری شده، در دین مبین اسلام به کرات مورد توجه قرار گرفته است اما در عین حال باید گفت، اقدام خاصی در این راستا در کشور صورت نگرفته و تحولی اساسی در اقتصاد ما رخ نداده است، چرا که این نامگذاریها در راستای تغییر در اقتصاد کشور صورت گرفته است.
وی ادامه داد: در همین راستا کتابها و مقالات متعددی در زمینه مصرفگرایی نگاشته شد اما وضعیت کنونی مصرفگرایی در جامعه ما روز به روز بدتر میشود. این وضعیت در مواردی همانند اقتصاد مقاومتی و جهاد اقتصادی هم به همین صورت است و بنابراین باید برای این وضعیت چارهاندیشی کرده و سیاستهای اقتصادی گذشته را بازبینی کنیم.
مدیر گروه بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی یادآور شد: این مسئله نیازمند تحلیلهای روانشناختی و جامعهشناختی است و اگر هم رسانهها میخواهند به بهبود این وضعیت کمک کنند، یکی از رسالتهای آنان این است که بررسی کنند چرا سخنان بزرگان دینی و همچنین آیات و روایات درباره مصرفگرایی، آثار لازم را در جامعه بر جای نمیگذارد.
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی با بیان اینکه قناعت یکی از اصول مهم در دین مبین اسلام است اظهار کرد: بسیاری از علمای دینی و مبلغان مذهبی، اسراف و تبذیر را حرام دانستهاند اما در حال حاضر یکی از مصرفگراترین مردمان دنیا هستیم. در حالی که در بسیاری از کشورهای دنیا که مسلمان هم نیستند، هم در وادی کار و تلاش و هم در مصرف صحیح از ما جلو هستند.
معصومینیا ادامه داد: مدیران و کارگران ژاپنی، بیشترین بازدهی را در کار خود دارند اما ما اولا بازدهی اندکی داریم و دوما اینکه در جنبه مصرف، دست همه را از پشت بستهایم و بنابراین اگر اندیشمندان برای این مسئله چارهاندیشی نکرده و رسانهها هم همکاری نکنند، هیچ موفقیتی به دست نخواهد آمد.
وی افزود: خداوند متعال در قرآن کریم میفرماید: « يَا بَنِي آدَمَ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلِّ مَسْجِدٍ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا وَلَا تُسْرِفُوا إِنَّهُ لَا يُحِبُّ الْمُسْرِفِينَ؛ اى فرزندان آدم جامه خود را در هر نمازى برگيريد و بخوريد و بياشاميد ولى زياده روى مكنيد كه او اسرافكاران را دوست نمىدارد» (الاعراف/ 31). این فرمایش قرآن درباره مصرف است اما اکنون اگر به مهمانیها مراجعه کنید مشاهده خواهید کرد که مصرفگرایی در حد اعلای خود قرار دارد. نکته دیگری که باید به آن اشاره کنم این است که جریان مصرفگرایی در دنیای امروزی از زمان رنسانس شروع شد؛ چراکه تا قبل از آن، ارزشهایی همانند قناعت و عدم مصرفگرایی که وابسته به تعالیم کلیسا بود و در دین مبین اسلام هم اشاره شده است، در جامعه رواج داشت.
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی با اشاره به تاریخچه رواج مصرفگرایی در جهان غرب اظهار کرد: درست است که انجیل تحریف شده است اما مصرفگرایی افراطی، بدعتی بود که در مسیحیت گذاشته شد. وقتی در دنیای غرب، رنسانس ایجاد شد، سرمایهدارانی که در اثر رشد فناوری به وجود آمدند، برای اینکه بتوانند تولیدات انبوه خود را به فروش برسانند، اقدامات مختلفی از قبیل ترویج مصرفگرایی را انجام دادند.
معصومینیا عنوان کرد: «رابرت مالتوس» پیشبینی کرد که رشد تکنولوژی باعث میشود تولید انبوه صورت گیرد و چون نیروی کار نمیتواند تولید انبوه به مصرف برساند، بنابراین بحران اقتصاد ایجاد خواهد شد، اما این اتفاق رخ نداد چراکه سرمایهداران، مصرفگرایی را اصل قرار دادند و از سوی دیگر در کشورهای دیگر برای محصولات خود دست به تبلیغات زده و بازار ایجاد کردند.
مدیرگروه بانکداری اسلامی دانشگاه خوارزمی با بیان اینکه در فرهنگ دینی، مصرف برای رفع نیاز مطرح است، اظهار کرد: در فرهنگ دینی و سنتی، انسانها مصرف را برای رفع نیاز میدانستند و در فرهنگ دینی خود ما هم همین مسئله وجود دارد، اما مدرنیسم کاری کرد که مصرفگرایی عمده را جایگزین مصرف برای رفع نیاز کرد و این در حالی است که مصرف برای رفع نیاز، موتور محرک اقتصاد است؛ چراکه اگر این اتفاق رخ ندهد، تولید با رکود مواجه خواهد شد.
وی ادامه داد: تبلیغاتی که برای شرکتهای چندملیتی و سایر سرمایهداران انجام میشود در راستای دامن زدن به همین مصرفگرایی است و اتفاقا هزینه این تبلیغات هم از جیب خریداران پرداخت میشود و به همین دلیل است که مصرف را تبدیل به هنجار کرده و حراجهای پی در پی انجام میدهند.
معصومینیا با اشاره به وضعیت مصرفگرایی در کشور ما یادآور شد: اگر به وضعیت چند دهه جامعه خودمان نگاه کنیم، دقیقا با چنین پدیدههایی مواجه میشویم که حاکمیت مصرف کننده که در نظام سرمایهداری رواج دارد، در کشور ما هم رواج پیدا کرده است. البته حاکمیت مصرفکننده در اصل به معنای حاکمیت نیاز است اما سرمایهداران در ورای این تبلیغات، نیازهای کاذب برای مصرفکننده ایجاد کرده و آرامش روانی را از وی سلب کردهاند.
این پژوهشگر اقتصاد اسلامی با اشاره به دیدگاه ویل دورانت درباره مصرفگرایی اظهار کرد: ویل دورانت میگوید یکی از خیانتهای تمدن جدید این است که نمیگذارد انسانها از آنچه دارند لذت ببرند و دائما نگاه آنها به چیزهایی است که ندارند. در فرهنگ دینی ما از قناعت با عنوان حیات طیبه نام برده شده است. قرآن کریم میفرماید: « مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ؛ هر كس از مرد يا زن كار شايسته كند و مؤمن باشد قطعا او را با زندگى پاكيزه اى حيات [حقيقى] بخشيم و مسلما به آنان بهتر از آنچه انجام مىدادند پاداش خواهيم داد» (النحل/ 97) خداوند در اینجا میفرماید کسی که عمل صالح انجام دهد و ایمان داشته باشد ما به وی «حیات طیبه» میدهیم.
وی ادامه داد: امام صادق (ع) درباره حیات طیبه میفرمایند: حیات طیبه، قناعت است یعنی انسان تلاش میکند و به اندازه تلاش خود درآمد کسب کرده و سپس برای رفع نیاز خود کالا خریداری میکند و احساس آرامش خواهد کرد اما حاکمیت نیاز که زائیده سرمایهداری است، انسان را از این آرامش جدا کرده و دائما ناآرام است. نتیجه چنین وضعیتی این است که تولیدات ما کفاف مصرف مردم را نخواهد کرد و در نتیجه واردات بیشتر خواهد شد و فرهنگ تنبلی هم در جامعه رواج پیدا خواهد کرد.