نهادینه‌سازی مسئله‌محوری در پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع)

به گزارش ایکنا، مراسم «رونمایی از آثار جدید پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع)»، امروز 8 اردیبهشت، با حضور جمعی از مسئولان پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد. حجت‌الاسلام والمسلمین نجف لکزایی، رئیس پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی در این مراسم بیان کرد: پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) در سال‌های اخیر جزو پژوهشکده‌های موفق بود که توانست رویکرد مسئله‌محوری را نهادینه کند. از سال 1393 رویکرد پژوهشگاه از کارکردمحوری به مسئله‌محوری تغییر یافت و مصوب شد که رویکرد مسئله‌محوری در کنار برخی از کلان‌پروژه‌های بنیادی که در پژوهشگاه باید جریان داشته باشد را داشته باشیم.

لزوم داشتن رویکرد راهبردی در مسئله‌محوری

وی افزود: اقبالی که به آثار پژوهشکده شده و رتبه‌هایی که این آثار آورده‌اند، شاهدی بر این مدعا است که پژوهشکده تاریخ در مسئله‌محوری موفق بوده است. یکی از ویژگی‌های رویکرد مسئله‌محوری این است که با یک رویکرد راهبردی مواجه شویم و بحث فراتر از پاسخ‌دهی به یک مسئله است. اینکه ما به مسئله‌های زمان خود بپردازیم آن هم مسائلی که جنبه راهبردی دارد و اولویت ما پرداختن به آن مسائل باشد، مهم بود؛ یعنی مسائل مبتلابه و معتنابه را در نظر داشته باشیم.

لکزایی گفت: در مورد مجلداتی که از آنها رونمایی می‌شود و از آثار همایش مربوط به امام علی(ع) هستند، در کمیته علمی بحثی مطرح بود و آن اینکه یک مباحثی از مباحث مرتبط با امام علی(ع) مورد بحث قرار بگیرد که تاکنون مورد توجه نبوده و یا کمتر مورد توجه بوده و اولویت ما نیز باشد. این اتفاق افتاد و بحث حکمرانی عادلانه، که یک جلد از این مجلدات را به خود اختصاص داد که مربوط به مباحث اولیت‌دار سیاسی است و یا بحث معنویت، جزو مباحث مربوط به قطب اخلاق و تعمیق ایمان دینی است. همچنین حقوق انسانی که یکی از مجلدات را به خود اختصاص داده نیز همین طور بوده است.

وی بیان کرد: یکی از کارهای پژوهشکده نیز پرداختن به مجموعه مجلدات سیره معصومین(ع) به صورت تخصصی در کتب اربعه بود که البته این کار ادامه دارد. همچنین پژوهشکده با راه‌اندازی یک نشریه عربی، آغوش خود را به حوزه جهان اسلام باز کرده و می‌خواهد تولیدات خودش را به زبان عربی در اختیار فراتر از ایران قرار دهد و همین طور دستاوردهای جهان اسلام را در ایران منتشر کند. در سال جاری شاهد گام جدیدی در ارتقای این پژوهشکده هستیم و با انتسار اولین مجلد از دانشنامه اهل بیت(ع) نیز یک گام جدی برداشته می‌شود که جزو کارهای فراتر از ایران است. امیدوارم با همتی که اساتید این پژوهشکده دارند و نیز اهتمامی که کارشناسان و رئیس اداره پژوهش این پژوهشکده دارند، اتفاقات خوبی را شاهد باشیم.

در بخش دیگری از این برنامه، اصغر منتظرالقائم استاد دانشگاه اصفهان به ایراد سخن پرداخت و بیان کرد: بحث تاریخ تشیع در تاریخ‌نگاری‌های چندی به صورت گفتمان سیاسی، فرهنگی، علمی و اجتماعی صورت گرفته است. در گفتمان تاریخ اجتماعی، از نقش حیات اجتماعی شیعیان، طبقات و مشاغل، حیات شهری، روابط مردم با حکومت، روابط مردم با مردم و جامعه، نقش عوامل حاشیه‌ای در این شرایط و بستر ظهور تشیع به عنوان یک واقعه بزرگ تاریخی، خاندان‌ها و ... بحث می‌شود. خاندان به عنوان یک کل و جزء موثر مورد توجه قرار گرفته و منابع تاریخ اجتماعی نیز مختلف هستند و از جمله، کتب محاسن، کتب سبک زندگی و ... هستند. چیستی تاریخ تشیع، تلاش برای تبیین وقایعی است که در یک ظرف زمانی و مکانی به وسیله شیعیان در بستر مشخص اتفاق افتاده است.

نقش برجسته خاندان‌ها در بستر تشیع

وی افزود: این بستر باید مورد بررسی باشد و از جمله باید حادثه سقیفه که مسلمین را به دو گروه تقسیم کرد، اتفاقات زمان عثمان و امام علی(ع)، جنگ‌های صفین، نهران و ...، حرکت‌های تاریخی، قیام‌ها و جنبش‌های که توسط برخی نظیر توابین و ... انجام شد و مسائلی از این دست باید بررسی شوند چراکه اینها دارای زمینه‌هایی بودند و هریک از گروه‌ها دارای حامیان و نیروهایی بودند. یکی از زمینه‌های مهم در این قیام‌ها و حرکت‌های تاریخی، خاندان‌ها، قبایل و عشایری هستند که نقش برجسته‌ای در این حوادث داشتند.

منتظرالقائم گفت: از طرفی، امروزه هم مباحث تاریخ تشیع با مباحث سیاسی درهم آمیخته و رقبای تشیع، دیدگاه‌هایی را مطح کرده‌اند و ما باید این دیدگاه را بررسی کنیم و به صورت مقایسه‌ای بتوانیم زمینه‌های ظهور و روند تشیع را برای جهانیان به صورت علمی تبیین کنیم. برای نمونه «ادوارد براون» می‌نویسد ایرانیان سلطنت را موهبت الهی می‌دانستند و این عقیده تأثیر عظیمی در سراسر تاریخ ادوار بعدی ایران داشته است، به ویژه علاقه ایرانیان به تشیع تحت تاثیر این عقیده است که محکم به تشیع چسبیده‌اند؛ یعنی می‌گوید این عقیده در تشیع نیز اثر گذاشته و ایرانیان به این جهت به سمت تشیع رفته‌اند که باید اینها را بررسی و پاسخ داد. یکی از پاسخ‌ها که می‌تواند بستر تشیع را تبیین کند، مسئله خاندان‌ها و قبایل است که جزو تاریخ اجتماعی قرار می‌گیرد.

علل بیعت نکردن امام حسین(ع) با امویان

در ادامه نوبت به سخنرانی حسین قاضی‌خانی، عضو هیئت علمی پژوهشکده تاریخ و سیره اهل بیت(ع) پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی رسید. وی بیان کرد: اثری که از بنده منتشر شده با عنوان «تبیین تاریخی جایگاه کوفیان در فرایند قیام امام حسین(ع)» است. نهضت امام حسین(ع) و کوفه باهم پیوند مهمی دارند و حتی برخی معتقدند که نهضت امام حسین(ع) از روز اول بر اساس وعده‌های کوفیان بوده لذا رویکرد تاریخی را مد نظر قرار دادیم تا مسئله را بررسی کنیم.

وی افزود: هرکدام از رویکردها می‌تواند مورد توجه باشد، اما خواستیم رویکرد تاریخی را داشته باشم و این بحث را پیگیری کنیم که عدم بیعت امام(ع) با حاکمیت امویان چه دلیلی داشته است. آیا بر اساس اعتماد به یاری کوفیان است؟ وقتی بررسی کردیم، دیدیم که از لحاظ گزارش‌های تاریخی، هیچ استنادی مبنی بر اینکه امام(ع) عدم بیعت را مستند به یاری کوفیان کرده باشند، نمی‌بینیم و حتی اطرافیان نیز قائل به این نظر نیستند. یاری کوفیان از زمانی است که امام(ع) وارد مکه می‌شوند، اما در اینکه چرا امام(ع) عدم بیعت را دارند، در مقاله‌ای جداگانه منتشر می‌شود. آن جایگاه سیاسی، اجتماعی و فرهنگی امام(ع) نمی‌گذاشت که ایشان از این مسئله به راحتی بگذرد و تقابل جریان اموی و عثمانی، مسئله‌ای بود که فعالیت‌های امویان، ضد علویان اجرا می‌شد که موجب عدم بیعت امام(ع) شد.

حسین‌خانی گفت: بحث دیگر که اعلام یاری کوفیان است، مسئله این بود که تعداد نامه‌هایی که فرستاده می‌شود را بررسی کردیم که در چند نوبت ارسال شد و چه محتوایی داشت و امام(ع) چه پاسخی داشت؟ همچنین خواستیم ببینیم که در مجموع این عددها آیا درست هستند یا خیر. بحث بعدی این بود که چرا این دعوت انجام شد و در بحث آخر، عدم یاری کوفیان را مورد بررسی قرار دادیم که آن نیز بر اساس بررسی ساختار شهر کوفه و رقابت جریان‌های سیاسی و نقش حاکمیت در بهره‌گیری از ابزارهایی بود که حاکمان قبلی داشتند.