بدون عدالت و رفع تبعیض، تمدن اسلامی محقق نمی‌شود

به گزارش ایکنا، دومین همایش ملی «انقلاب اسلامی و افق تمدنی آینده» صبح امروز 16 بهمن در حوزه هنری انقلاب اسلامی برگزار شد.

در ابتدای نشست محمدحسین رجبی دوانی؛ رئیس بنیاد ایران‌شناسی سخنرانی کرد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید؛

هر انقلابی به واسطه تحولاتی که پدید می‌آورد اگر به پیروزی برسد در عرصه تمدنی می‌تواند بسیار موثر و نقش‌آفرین باشد؛ چه در جهت رشد و بالندگی تمدن و چه در جهت انحطاط و افول آن. این امر بسته به ارزش‌های آن انقلاب است چون انقلاب یعنی در هم ریختن اوضاع موجود و به وجود آوردن نظمی جدید در عرصه‌های گوناگون، ساختار سیاسی و ارزش‌های حاکم بر جامعه. ما بعد از رنسانسی که در غرب رخ داد و انقلاب صنعتی که در پی آن پدید آمد مشاهده می‌کنیم فرهنگ غرب بر جهان سیطره پیدا کرد و به جهان اسلام القا کرد راه رشد و سعادت و ترقی پیروی از فرهنگ و تمدن غرب است.

تمدن غرب به سریع رو به سقوط است

بنده الآن فرصت بحث و بررسی فرهنگ و تمدن غرب را ندارم ولی همه می‌دانید این تمدن به پایان راه خود رسیده است. اگرچه از نظر علمی، فناوری، صنعتی، نظامی، اقتصادی حرف اول را در جهان می‌زند اما به سبب زیر پا نهادن ارزش‌های انسانی و الهی با سرعتی فراوان به سوی سقوط پیش می‌رود. تاریخ هم نشان داده است در عرصه‌های گوناگون قدرت‌ها و تمدن‌هایی که شکل گرفتند و پیش رفتند ولی ارزش‌های انسانی و الهی را نادیده گرفتند سرنوشتی جز انحطاط و نابودی نداشتند. در عصر ما ابرقدرت شرق به سرکردگی شوروی که به سبب انقلابی پدید آمد و حرف تازه‌ای در عرصه تمدنی داشت، چون ارزش‌های الهی را نادیده گرفته بود در اوج قدرت خود فروپاشید و به تاریخ پیوست.

بر این اساس سرنوشت محتوم تمدن غرب هم همین خواهد بود و جز این نیست. الآن در غرب هم متفکران به این مهم رسیدند و نگران بعد از فروپاشی تمدن غرب هستند. آنچه مسلم است این است که آینده برای اسلام و تمدن اسلامی است. انقلاب اسلامی ما نیز با تحولات بزرگی که پدید آورد، در عصر بی‌دینی که در جهان حاکم بود فرهنگ جدیدی بر مبنای ارزش‌های انسانی و الهی را ندا داد و به لطف الهی انقلاب اسلامی در سطح جهان گسترش پیدا کرد. ما دامنه نفوذ انقلاب اسلامی را امروز به خوبی در سراسر جهان مشاهده می‌کنیم. این انقلاب همانگونه که رهبر معظم انقلاب ترسیم کردند قطعا زمینه‌ساز ظهور منجی عالم بشریت خواهد بود که آن وجود مقدس، تمدنی عظیم بر پا خواهد کرد که از ابعاد گوناگون بسیار خیره‌کننده خواهد بود. در آن زمان مشخص می‌شود علم در پرتو اسلام چه جایگاهی دارد و چگونه انسان را به تعالی و سعادت می‌رساند.

انقلاب اسلامی ما منادی این مهم بوده است و با همه مشکلات و فشارها مسلم است انقلاب ما از بدو تولد و پیروزی، نهادهای تمدنی بزرگی را پدید آورد که با رشد و بالندگی به راه خود ادامه می‌دهند. اگر نبود نفوذ عوامل بیگانه در حاکمیت ما و تفکر غرب‌زده برخی مسئولین در چند دهه بعد از انقلاب که این حرکت را کند کردند و باور به تمدن‌سازی انقلاب و زمینه‌سازی برای ظهور نداشتند این حرکت شتابان‌تر پیش می‌رفت.

دو شاخص ایجاد تمدن از نظر اسلام و اندیشمندان غربی

برای ساخت تمدن یا باید از منظر دینی نگاه کرد که ایجاد عدالت زمینه‌ساز برپایی تمدن از نگاه دین است یا از منظر مادی. اگر از منظر مادی نگاه کنیم اندیشمندان غربی شرایطی را برای پدید آمدن تمدن برمی‌شمارند که عمدتا آسایش و آرامش از نظر فکری و روحی برای جامعه است و بعد وجود رفاه و ثروت در جامعه. جامعه‌ای که مرفه و از نظر ثروت غنی است می‌تواند ذوق خود را در عرصه‌های گوناگون نشان دهد و باعث پیشرفت شود. از جامعه‌ای که در فقر و فلاکت به سر می‌برد نمی‌توان انتظار تمدن داشت.

از نگاه دینی ما وجود عدالت کافی است که تمدن در نگاه دین پدید آید. نمونه بارز آن وجود پیامبر(ص) است. مبعث حضرت در موقعیتی رخ داد که جامعه عرب در جاهلیت محض فرو رفته بود. در این جامعه امنیت و آرامش روانی وجود نداشت و عرب جاهلی درگیر زد و خورد‌های بی‌پایان بود و جنگ و غارتگری جزء فرهنگ عرب جاهلی قرار گرفته بود اما برپایی دولت اسلام توسط پیامبر(ص) که اساس این دولت بر ایجاد عدالت در عرصه‌های گوناگون بود در عین نبود ثروت و امنیت و آسایش، تمدن عظیم و بی‌بدیلی را پایه‌ریزی کرد.

در نظام مقدس جمهوری اسلامی اگر می‌خواهیم آرمان بزرگ این انقلاب محقق شود چاره‌ای جز این نیست که عدالت را در عرصه‌های گوناگون اجرا کنیم و به آن باور داشته باشیم. تا وقتی عدالت اجتماعی و اقتصادی وجود نداشته باشد و تبعیض وجود داشته باشد و عدم اجرای حق و عدالت را مشاهده کنیم نباید توقع ایجاد تمدنی جدید داشته باشیم. با ایجاد عدالت و تلاش برای رفع فقر و محرومیت در کشور این حرکت شتاب لازم را به خود می‌گیرد و شاهد تحقق تمدن نوین اسلامی خواهیم بود. در همین راستا دانشگاه امام حسین(ع) و پژوهشکده شهید صدر از مدت‌ها پیش در راستای اجرای اندیشه‌ها و منویات رهبری بحث‌ها و اقدامات جدی برای نیل به هدف و آرمان بزرگ انقلاب داشته است و قدم‌ها بزرگی برداشته و امروز دومین همایش انقلاب اسلامی و افق تمدنی آینده را برگزار می‌کنیم.

اساس تمدن اسلامی حاکمیت الهی است

در ادامه این نشست آیت‌الله اراکی، استاد حوزه قم نیز سخنرانی کرد که گزیده سخنان وی را می‌خوانید؛

از نگاه اسلام فرمان از آن خداوند است و هیچ‌کس حق ندارد دیگران را به کاری فرمان دهد و الزام کند. این اساس تمدن اسلامی است. اساس تمدن این است؛ فرمان از آن خدا است. انسان‌هایی که تحت این فرمان قرار می‌گیرند بینشان یک پیوند عرضی برقرار می‌شود و همه از یک سنخ می‌شوند.

یکی از اصول مهم جامعه‌شناسی اسلامی همین است که آنچه هویت جامعه را می‌سازد از چه فرمانی پیروی می‌کند؟ چه فرمانی اراده انسان را هدایت می‌کند؟ فرمان خدا یا هوای نفس. قرآن کریم می‌فرماید: «وَأَنِ احْكُمْ بَيْنَهُمْ بِمَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَلَا تَتَّبِعْ أَهْوَاءَهُمْ». این دوگانه بارها در قرآن تکرار شده است که فرمان یا فرمان خداست یا فرمان هوای نفس است و انسان در رفتارهای اجتماعی خودش از یکی از دو فرمان پیروی می‌کند.

تبعیت از این فرمان هویت‌ساز است یعنی چیستی ما را این تعیین می‌کند که از چه کسی فرمان می‌بریم. شهید مطهری می‌گفت انسان خودش خودش را می‌سازد و از طریق گزینش یک رفتار خودش را می‌سازد. رفتار مثل خشتی است که در ساختار وجود انسانی به کار گرفته می‌شود و وقتی این خشت‌ها روی هم انباشته شد وجودی به نام انسان شکل می‌گیرد. هویت اجتماعی انسان هم همینطور شکل می‌گیرد. اگر این رفتار از فرمان خدا نشات بگیرد شخصیت انسان شخصیت الهی می‌شود و میان شخصیت‌های الهی سنخیت و هم‌گونی برقرار است.